Co to za szkolenie? Jak długo trwa? Kto może je przeprowadzać? I czy ktoś może być zwolniony z udziału w tym szkoleniu? Poznaj odpowiedzi!

Wstęp

Szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy dzielą się następująco (§6 [1]):

• Szkolenie wstępne, które składa się z dwóch części:
  • instruktaż ogólny,
  • instruktaż stanowiskowy.
• Szkolenie okresowe.

Wbrew powszechnemu przekonaniu, te dwa rodzaje szkoleń więcej dzieli niż łączy. Nie każdy też zdaje sobie sprawę z tego, że prowadzenie szkoleń wstępnych należy do obowiązków pracownika służby BHP, natomiast okresowych już absolutnie nie. 

W tym artykule omawiam temat instruktażu ogólnego. Artykuł o instruktażu stanowiskowym znajdziesz tutaj: Szkolenie wstępne w dziedzinie BHP: instruktaż stanowiskowy

Jeżeli natomiast interesuje Cię tematyka szkoleń okresowych w dziedzinie BHP, to zapraszam Cię do lektury tych artykułów:

Nie tylko przepisy – pokażę Ci, jakimi metodami dotrzeć do uczestnika w “Przewodniku po szkoleniach BHP”!

Po co przeprowadza się instruktaż ogólny

Instruktaż ogólny, jak sama nazwa wskazuje, ma zapoznać pracownika z podstawowymi przepisami BHP. Zarówno tymi ogólnie obowiązującymi, wynikającymi z Kodeksu pracy, jak i swoistymi dla konkretnego zakładu. Trzeba przekazać pracownikom zagadnienia określone w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.

Instruktaż ogólny – ile trwa i jaką ma formę?

Instruktaż ogólny trwa minimum 3 godziny, liczony w godzinach lekcyjnych, trwających 45 minut, a zatem 2 godziny 15 minut. Podkreślam, że jest to czas minimalny i może być dowolnie wydłużony o tyle, aby przekazać pracownikom niezbędną wiedzę ogólną z zakresu BHP.

Instruktaż ogólny – jak sama nazwa wskazuje – ma formę instruktażu [1]. W nowelizacji rozporządzenia [3] znajdziemy pełną definicję tej formy szkolenia. Brzmi ona następująco:

Kto musi przechodzić instruktaż ogólny

Instruktaż ogólny zawsze musi zostać przeprowadzony przed dopuszczeniem do wykonywania pracy. Muszą go przejść osoby wymienione w § 10 ust. 1 rozporządzenia [4], czyli:

• nowo zatrudnieni pracownicy,
• studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką oraz
• uczniowie odbywający praktyczną naukę zawodu.

Zwolnienie ze szkolenia wstępnego

Zgodnie z art. 237³ § 2 Kodeksu pracy [5], przeprowadzenie szkolenia wstępnego (w tym instruktażu ogólnego) nie jest konieczne w sytuacji, gdy pracownik podejmuje pracę na tym samym stanowisku, na którym pracował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę. 

Przykładowo, pracownik ma umowę o pracę na czas określony, która kończy się np. 30 września. 1 października podpisuje kolejną umowę o pracę z tym samym pracodawcą i na tym samym stanowisku. Pomimo zawarcia nowej umowy, nie ma ani jednego dnia przerwy w zatrudnieniu, a zatem nie trzeba powtarzać szkolenia wstępnego.

Jeżeli nastąpi przerwa w zatrudnieniu, nawet krótka, konieczne będzie ponowne przeprowadzenie szkolenia wstępnego.

Przykładowo, pracownikowi skończyła się umowa 30 września, a kolejną podpisał 2 października. To tylko jeden dzień przerwy, ale szkolenie wstępne trzeba przeprowadzić.

Kto może prowadzić instruktaż ogólny

Instruktaż ogólny, w zależności od sytuacji, może być przeprowadzony przez różne osoby. 

Instruktaż ogólny prowadzi:

• Pracownik służby BHP u pracodawców, którzy utworzyli służbę BHP.
• Osoba wykonująca u pracodawcy zadania służby BHP, jeżeli pracodawca nie ma obowiązku tworzenia służby BHP i powierza je pracownikowi zatrudnionemu przy innej pracy.
• Pracodawca wykonujący zadania służby BHP, w przypadku, kiedy zatrudnia on do 10 pracowników albo do 50 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (art. 237¹¹ § 1 [5]).
• Pracownik wyznaczony przez pracodawcę posiadający zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu instruktażu, mający aktualne zaświadczenie o ukończeniu wymaganego szkolenia w dziedzinie bhp – np. w przypadku braku pracownika służby BHP lub w zastępstwie.
• Firma zewnętrzna, jeżeli pracodawca zatrudnia poniżej 100 pracowników i nie utworzył służby BHP, tylko korzysta w tym zakresie z usług firmy specjalistycznej.

Program instruktażu ogólnego

Ramowy program instruktażu ogólnego określa rozporządzenie [1]. To jednak tylko baza i trzeba pamiętać, że zakład musi posiadać szczegółowy program instruktażu ogólnego. Jeśli nie wiesz, jak powinien on wyglądać, zerknij do “Przewodnika po szkoleniach BHP”, gdzie otrzymasz go w wersji edytowalnej do wykrozystania.

Dokumentacja

Przeprowadzenie instruktażu ogólnego musi być udokumentowane na karcie szkolenia wstępnego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, której wzór określa rozporządzenie [4]. TUTAJ możesz sobie pobrać kartę w wersji edytowalnej.

Pytania Czytelników

Pytanie 1: “Czy szkolenie wstępne może trwać krócej niż czas wskazany w rozporządzeniu?”

Odpowiedź: Nie. O ile wydłużenie czasu szkolenia jest jak najbardziej możliwe i prawidłowe, o tyle nigdy nie wolno skracać czasu szkolenia o mniej, niż wymagane w rozporządzeniu minimum.

Pytanie 2: “Skończyłam studia w zakresie BHP. Chciałabym podjąć pracę w zawodzie behapowca. Czy będę mogła prowadzić szkolenia wstępne i okresowe?”

Odpowiedź: Po ukończeniu studiów, można od razu zostać zatrudnionym w służbie BHP, nawet jednoosobowej, i realizować wszystkie zadania służby BHP. Do tych obowiązków należy prowadzenie instruktaży ogólnych. Zatem jak najbardziej możesz je prowadzić. Nawet, jeśli dopiero zaczynasz.

Kwestia szkoleń okresowych jest o wiele bardziej złożona. Aby je prowadzić, należy mieć: “zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację programów szkolenia”. Musisz samodzielnie ocenić, czy spełniasz te wymagania. Może Ci w tym pomóc mój “Przewodnik po szkoleniach BHP”. 

Pytanie 3: “Czy można przeprowadzić instruktaż ogólny przed podpisaniem umowy o pracę?”

Odpowiedź: Nie. Pracodawca kieruje na szkolenie wstępne pracownika. Zatem musi zostać nawiązany stosunek pracy, aby było możliwe przeszkolenie. Ważne, aby przeszkolenie odbyło się przed dopuszczeniem pracownika do wykonywania pracy. Ponadto, zgodnie z z art. 237³ § 3 Kodeksu pracy [5], szkolenia BHP muszą odbywać się w czasie pracy i na koszt pracodawcy. 

Pytanie 4: “Czy pracownik służby BHP musi przechodzić szkolenie wstępne?”

Odpowiedź: Tak. Przepisy nie wykluczają pracownika służby BHP z udziału ani w instruktażu ogólnym, ani stanowiskowym. Musi zostać przeszkolony jak każdy inny pracownik.

Pytanie 5: “Czy w przypadku przesunięcia pracownika na inne stanowisko, musi on ponownie przechodzić całe szkolenie wstępne?”

Odpowiedź: W takiej sytuacji konieczne będzie przeprowadzenie tylko instruktażu stanowiskowego. 

Pytanie 6: “Czy trzeba przeprowadzać szkolenie wstępne lub sam instruktaż ogólny osobom zatrudnionym na umowę zlecenie?”

Odpowiedź: Nie ma przepisu, który wprost nakazywałby kierowanie osób zatrudnionych w ramach umów cywilnoprawnych (czyli zlecenia lub o dzieło) na pełne szkolenie wstępne lub sam instruktaż ogólny. Trzeba więc uregulować tę kwestię w umowie między stronami (gotowe zapisy regulujące to zagadnienie znajdziesz w “Przewodniku po szkoleniach BHP”).

Wiele zakładów jednak praktykuje kierowanie tych osób na instruktaż ogólny. Jest to korzystne dla obu stron, ponieważ zleceniodawca zapewnia przekazanie niezbędnej wiedzy o zagrożeniach, a zleceniobiorca zyskuje świadomość, która jest bardzo ważna, szczególnie w zakładach o wielu zagrożeniach czy wysokim ryzyku wypadków.

Przy podejmowaniu decyzji, należy zawsze rozważyć dany przypadek indywidualnie. Niektórzy zleceniobiorcy nawet nie pojawiają się w zakładzie. Wówczas kierowanie ich na instruktaż ogólny nie ma uzasadnienia. Jeżeli jednak, wykonywane zadania wiążą się z przebywaniem na hali i narażeniem na szereg zagrożeń, warto go przeprowadzić.

Pytanie 7: “Chciałam się dowiedzieć czy można zmodyfikować nową kartę szkolenia wstępnego? Chcieliśmy umieścić dodatkowo w pkt. 2) oświadczenie o zapoznaniu się z ryzykiem zawodowym.
Do tej pory miałam zmodyfikowaną kartę (umieszczone oświadczenie o zapoznaniu się pracownika z ryzykiem zawodowym i postępowaniem w razie wypadku przy pracy) i żaden inspektor PIP nie miał zastrzeżeń, wręcz aprobowali owy dokument. Jakie jest Pani doświadczenie w tym przypadku?”

Odpowiedź: Zapoznanie z oceną ryzyka zawodowego jest elementem instruktażu stanowiskowego, a zasady postępowania w przypadku wypadku – elementem instruktażu ogólnego. Nie ma zatem potrzeby dodatkowego eksponowania tych dwóch punktów jako dodatkowych zapisów w karcie szkolenia wstępnego. Jeśli jednak bardzo zależy Ci na dodaniu takiego zapisu do karty, proponuję nie ingerować w treść wzoru, a dopisać tę dodatkową treść pod tabelą karty lub na odwrocie dokumentu.

Pytanie 8: “Czy na odwrocie karty szkolenia wstępnego należy zawrzeć ramowy program szkolenia ogólnego i stanowiskowego? Czy to tylko dobra praktyka i nie stanowi to wymogu?”

Odpowiedź: Nie trzeba umieszczać ramowych programów instruktażu ogólnego i stanowiskowego na odwrocie karty szkolenia wstępnego, choć oczywiście można to zrobić i nie będzie to błędem.