Aktualizacja: 7.02.2022

Co to za sprawozdanie? Kiedy należy go wypełnić oraz czy każdy musi to zrobić? No i najważniejsze pytanie: jak go wypełnić? Zapraszam do czytania dalej.

Co to jest Z-10?

Z-10 to sprawozdanie dotyczące warunków pracy w zakładzie, składane online na profilu zakładu pracy w portalu sprawozdawczym Głównego Urzędu Statystycznego (GUS). Sprawozdanie to należały złożyć do 15 lutego za poprzedni rok kalendarzowy. 

Sprawozdanie to jest zbiorem najważniejszych danych o warunkach pracy w zakładzie podzielonych na 3 grupy informacji:

• Dział 1. Zagrożenia czynnikami szkodliwymi i niebezpiecznymi dla zdrowia na stanowiskach pracy, na których zostały przekroczone obowiązujące normy (na podstawie przeprowadzonych aktualnych badań i pomiarów).
• Dział 2. Pracownicy zatrudnieni w warunkach zagrożenia (stan w dniu 31 XII).
• Dział 3. Działania profilaktyczne w danym roku sprawozdawczym– ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy.

Kto ma obowiązek sporządzania sprawozdania Z-10

Obowiązek sporządzenia Z-10 jest określony w rozporządzeniu ([1], tabela, poz. 190) i jest nałożony na następujące podmioty gospodarki narodowej, których liczba pracujących wynosi 10 lub więcej osób, prowadzące działalność przeważającą lub drugorzędną zaklasyfikowaną według PKD do sekcji:

• A (z wyłączeniem grupy 01.7 oraz klasy 03.11),
• B,
• C,
• D,
• E,
• F,
• G,
• H,
• J (z wyłączeniem działu 59 oraz grupy 63.9),
• M (z wyłączeniem działów 69, 70, 71, 73, 74),
• N (z wyłączeniem działów 78, 80, 82),
• podklasy 85.42.Z,
• działów 86 i 95 – według jednostek lokalnych.

Obowiązku sporządzania Z-10 za 2021 rok nie nałożono dla:

• indywidualnych gospodarstw rolnych,
• fundacji,
• stowarzyszeń,
• partii politycznych,
• związków zawodowych,
• organizacji społecznych,
• organizacji pracodawców,
• samorządu gospodarczego i zawodowego, 
• kościoła katolickiego, innych kościołów i związków wyznaniowych,
• przedstawicielstw zagranicznych.

Jeśli zastanawiasz się, kto konkretnie w zakładzie powinien wypełnić sprawozdanie Z-10, to utarło się, że ze względu na jego tematykę, wypełnia je pracownik służby BHP lub osoba wykonująca zadania tej służby.

Dane wejściowe

Aby Twoja praca związana z prawidłowym wypełnieniem sprawozdania Z-10 przebiegała sprawnie, poniżej podaję Ci, jakie dane musisz sobie przygotować (lub mieć je pod ręką):

• Aktualne wyniki pomiarów czynników szkodliwych w środowisku pracy, a najlepiej rejestry czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy oraz karty badań i pomiarów czynników szkodliwych.
• NDS i NDN mierzonych czynników szkodliwych (w powyższych dokumentach zazwyczaj są one ujęte).
• Rejestr prac których wykonywanie powoduje konieczność pozostawania w  kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym
• Rejestr pracowników narażonych na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym
• Rejestr wypadków przy pracy 
• Rejestr chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby
• Rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy 3 lub 4 
• Rejestr pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy 3 lub 4 zagrożenia
• Dane z oceny ryzyka zawodowego.
• Dane ze skierowań na badania profilaktyczne oraz orzeczeń lekarskich w tym zakresie.
• Wyniki pomiarów oświetlenia.
• Wyniki pomiarów wydatku energetycznego.
• Wyniki pomiarów wskaźników WBGT, t_wc
• Dokumentacja i/lub instrukcje maszyn, urządzeń, narzędzi, które będą mieć zastosowanie do sprawozdania.
• Dane z działu kadr dotyczące liczby pracowników zatrudnionych na stanowiskach, które będą mieć zastosowanie do przygotowania sprawozdania.
• Wykaz prac szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia kobiet .
• Wykaz prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby.
• Wykaz prac szczególnie niebezpiecznych występujących w zakładzie.
• Wykaz prac, dla których ustalono skrócony czas pracy na podstawie art. 145. § 1 Kodeksu pracy [7].
• Lista osób korzystająca z posiłków profilaktycznych, napojów, innych produktów spożywczych.
• Lista osób, którym udzielane są dodatkowe urlopy.
• Lista osób, które posiadają uprawnienia dające im możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę.
• Tabele przydziału ŚOI i/lub karty ewidencyjne przydziału ŚOI.

Oczywiście nie wszystkie z tych dokumentów muszą istnieć w Twoim zakładzie, np. nie każdy zakład ma obowiązek mierzyć wydatek energetyczny, albo prowadzić rejestr pracowników i prac narażonych na działanie czynników biologicznych. Przygotuj sobie te dokumenty, które istnieją w Twojej firmie.

Wypełniamy Z-10

Formularz Z-10 nie jest skomplikowany, ale (jak każde) sprawozdanie statystyczne budzi pewne wątpliwości podczas jego wypełniania. Dlatego też, przedstawię Ci szczegółową instrukcję, co gdzie należy wpisać. Pamiętaj, że połowa sukcesu leży w dobrym przygotowaniu danych wejściowych.

Miej na uwadze, że formularz Z-10 wygląda nieco inaczej na poniższych obrazkach, niż w wersji online na profilu zakładu w portalu statystycznym. Ja nie mam dostępu do formularza online, więc posłużę się wzorem. Różnice są jednak głównie w wyglądzie i w danych ogólnych, nie dotyczą one zakresu merytorycznego, więc nie będziesz mieć problemu z odniesieniem do wersji online.

Dane ogólne

• Na platformie GUS, dane dotyczące nazwy zakładu i numeru REGON będą już wprowadzone, więc nie będziesz musieć ich wprowadzać.
• Dane dotyczące kodu PKD możesz uzyskać od księgowej.
• Adres e-mail sekretariatu dyrektora lub prezesa zakładu należy wpisać wielkimi literami, czyli np.: SEKRETARIAT@DOMENA.PL

Aktywność prawna i liczba zatrudnionych

W sekcji “Stan aktywności prawnej i ekonomicznej” musisz zaznaczyć jaka jest sytuacja zakładu na dzień 31 grudnia roku, za który przygotowujesz sprawozdanie. Masz do wyboru:

• Podmiot aktywny – odpowiedzi 11, 13, 14
• Podmiot nieaktywny – odpowiedzi 21, 23, 24, 25, 26

W sekcji “Liczba zatrudnionych (bez właścicieli) według stanu w dniu 31 XII” musisz podać stan zatrudnienia na ostatni dzień roku, za który przygotowujesz sprawozdanie. O te dane najlepiej poproś dział kadr. Należy wliczać pracowników:

• pełnozatrudnionych (cały etat),
• niepełnozatrudnionych (niepełny etat), dla których głównym miejscem pracy jest zakład, który przygotowuje sprawozdanie,
• sezonowych,
• zatrudnionych dorywczo,
• osób zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego.

W praktyce, zgodnie z wyjaśnieniami pracownika GUS, które otrzymałam, wliczamy jedynie pracowników zatrudnianych na podstawie umów o prace (niezależnie w jakim wymiarze i na jaki czas).

Pamiętaj, aby nie wliczać właścicieli firmy. Do grupy właścicieli, współwłaścicieli i dzierżawców zalicza się osoby wykonujące pracę na własny rachunek, tj. prowadzące własne przedsiębiorstwo bądź wykonujące wolny zawód, a także członków rodzin bezpłatnie pomagających w prowadzeniu
rodzinnych działalności. 

Ważna uwaga: ten punkt należy wypełnić bez względu na to, czy w zakładzie występowały zagrożenia, wykonywana była ocena ryzyka zawodowego i/lub były realizowane świadczenia wynikające z pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych.

Dział 1. Zagrożenia czynnikami szkodliwymi i niebezpiecznymi dla zdrowia na stanowiskach pracy, na których zostały przekroczone obowiązujące normy (na podstawie przeprowadzonych aktualnych badań i pomiarów)

W dziale 1 należy wskazać wszystkie zagrożenia i uciążliwości pracy, jakie występują w zakładzie pracy.

Za zagrażające zdrowiu uważa się te stanowiska pracy, na których występuje działanie czynników szkodliwych, w stężeniu lub natężeniu przekraczającym najwyższe dopuszczalne wartości (NDS i/lub NDN), określone w obowiązujących normach higienicznych (nawet jeśli zastosowano środki ochrony indywidualnej).

Dział 1 jest podzielony na kilka sekcji:

I. Zagrożenia czynnikami związanymi ze środowiskiem pracy – punkty 01-18

II. Zagrożenia związane z uciążliwością pracy – punkty 19-22

III. Zagrożenia czynnikami mechanicznymi związanymi z maszynami szczególnie niebezpiecznymi – punkt 23

Dane w tabeli w dziale 1. podajesz na dzień 31 grudnia, w następujący sposób:

→ Kolumna 5 – Liczba pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia, na których przekroczone zostały obowiązujące normy higieniczne NDS lub NDN, na podstawie wyników pomiarów stężeń i natężeń określonych czynników, nawet jeśli zastosowano środki ochrony indywidualnej.

→ Kolumna 4 – Liczba pracowników, w stosunku do których w ciągu roku zagrożenia ujawniono. Musisz tutaj wliczyć pracowników, którzy w roku badanym pracowali na stanowiskach, gdzie w wyniku procesu produkcyjnego stwierdzono zagrożenia czynnikami szkodliwymi dla zdrowia związanymi z pracą lub środowiskiem, w jakim jest ona wykonywana. Należy tutaj wliczyć pracowników zatrudnionych:

• przy nowo uruchomionych technologiach,
• przy wprowadzonym nowym surowcu do obróbki,
• w nowo uruchomionych wydziałach produkcyjnych,
• na wprowadzonej dodatkowo w roku badanym zmianie roboczej.

W kolumnie 4 należy wykazać również pracowników:

• którzy w ciągu roku zostali zatrudnieni na stanowiskach zagrożonych, traktując je (umownie) jako zagrożenie nowo powstałe oraz
• zatrudnionych na tych stanowiskach pracy, na których po raz pierwszy zostały stwierdzone zagrożenia.

→ Kolumna 3 – Liczba pracowników, w stosunku do których w ciągu roku zagrożenia ograniczono. W tej kolumnie musisz podać, dla ilu pracowników pracujących w warunkach przekroczeń NSD lub NDN, warunki pracy uległy poprawie, ale nie udało się doprowadzić do poziomu zgodnego z normą.

Musisz więc tutaj wliczyć pracowników zatrudnionych na stanowiskach, gdzie wyniki pomiarów środowiska pracy są niższe, niż w poprzednich pomiarach, lecz ich wartości nadal przekraczają dopuszczalne normy.

→ Kolumna 2 – Liczba pracowników, w stosunku do których w ciągu roku zagrożenia zlikwidowano lub ograniczono do poziomu zgodnego z normą. Dokładnie chodzi o liczbę pracowników:

• którzy przed poprawą warunków pracy byli zatrudnieni na zagrożonych stanowiskach, tzn. pracowali w warunkach, w których były przekroczone NDS lub NDN, w roku sprawozdawczym zaś zlikwidowano zagrożenia poprzez doprowadzenie warunków pracy do poziomu zgodnego z normami bądź nawet poniżej norm oraz
• którzy pracowali w warunkach przekroczenia NDS lub NDN jednak zagrożenie ograniczono do poziomu zgodnego z normą.

Uwaga! W kolumnie 2 nie należy wykazywać przypadków:

→ Kolumna 1 – Podajesz sumę z kolumn 2+3, czyli osoby, które przed poprawą warunków pracy zatrudnione były w warunkach przekroczenia obowiązujących norm i w stosunku do których: 

• zlikwidowano lub ograniczono zagrożenia do poziomu zgodnego z normą, 
• osiągnięto poprawę, jednak nie doprowadzono warunków pracy do poziomu zgodnego z normą.

I. Zagrożenia czynnikami związanymi ze środowiskiem pracy – punkty 02-18

Rozpocznijmy od punktów 02-04, czyli substancji chemicznych.

Musisz tutaj uwzględnić substancje i mieszaniny chemiczne, które działają na pracowników w procesach pracy. Są to substancje i mieszaniny stwarzające zagrożenia, spełniające kryteria dotyczące zagrożeń wynikających z ich właściwości fizycznych i/lub chemicznych określone w częściach 2-5 załącznika I (wymagania w zakresie klasyfikacji i oznakowania substancji i mieszanin stwarzających zagrożenie) do rozporządzenia nr 1272/2008 [11], w tym substancje rakotwórcze i mutagenne.

Dane należy podać:

• w punkcie 03 – wpisujesz dane o czynnikach rakotwórczych,
• w punkcie 04 – wpisujesz dane o czynnikach mutagennych,
• w punkcie 02 – wpisujesz dane o wszystkich czynnikach, wliczając rakotwórcze i mutagenne.

Jeżeli któryś rodzaj czynnika chemicznego nie występuje w zakładzie, należy wpisać “0”.

W punktach 05-07 wpisujesz dane dotyczące pyłów.

W tym miejscu musisz podać dane z zakresu pyłów:

• pyły zwłókniające (pkt 05) – pyły, które mogą spowodować zwłóknienie tkanki płucnej, a zwłaszcza pyły zwierające krzemionkę krystaliczną, krzemiany lub azbest, 
• pyły rakotwórcze (pkt 06) – są to pyły, które zostały zaliczone do kategorii 1A lub 1B substancji lub mieszanin rakotwórczych według kryteriów klasyfikacji określonej w rozporządzeniu nr 1272/2008 [11] lub wymienione w załączniku nr I do rozporządzenia [2].
• inne pyły (pkt 07) – są to pyły nie będące substancjami stwarzającymi zagrożenie dla zdrowia oraz nie zawierające krzemionki krystalicznej – frakcji respirabilnej lub krzemianów, powstające w czasie rozdrabniania ciał stałych, niezupełnego spalania się różnych materiałów, w czasie pakowania, przeładunku materiałów sypkich i pylących przewożonych luzem itp.

Dane musisz podać oddzielnie dla każdego rodzaju pyłów. Jeżeli któryś nie występuje w zakładzie, wpisujesz “0”.

Masz zidentyfikowane wszystkie substancje, mieszaniny, czynniki lub procesy o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w zakładzie?

Masz pewność, że robisz to dobrze?

Jeśli nie, zapraszam do kursu “Czynniki rakotwórcze i mutagenne”. Kliknij, poznaj szczegóły i dołącz!

Kolejne czynniki, to:

• Hałas (pkt 08) – W tym punkcie musisz wliczyć pracowników narażonych na hałas rozumiany jako każdy niepożądany dźwięk, który może być uciążliwy albo szkodliwy dla zdrowia lub zwiększać ryzyko wypadku przy pracy.
• Wibracje (pkt 09). Wibracje to ruch oscylacyjny towarzyszący pracy narzędzi, maszyn i urządzeń mechanicznych takich jak: młoty udarowe, wiertarki wibracyjne, ubijaki, obrabiarki, spycharki, pojazdy transportu wewnętrznego, drogowego i szynowego itp., który może niekorzystnie działać na organizmy obsługujących je pracowników. W środowisku pracy drgania lub wstrząsy przekazywane są do organizmu człowieka przez części ciała mające bezpośredni kontakt z drgającym obiektem; jako czynnik szkodliwy występują w postaci drgań miejscowych albo drgań ogólnych [12].

oraz:

• Mikroklimat gorący (pkt 10) – warunki środowiska pracy określone za pomocą wskaźnika obciążenia termicznego WBGT,
• Mikroklimat zimny (pkt 11) – warunki środowiska pracy określone za pomocą wskaźnika temperatury chłodzenia powietrzem t_wc i wskaźnika wymaganej izolacyjności cieplnej odzieży IREQ.

Kolejne zagrożenia to:

• różne rodzaje promieniowania (punkty 12-16)
• pola elektromegnetyczne (pkt 17) oraz
• czynniki biologiczne (pkt 18).

Punkt 12. Promieniowanie jonizujące – są to warunki środowiska pracy, w których występuje narażenie na promieniowanie jonizujące w szczególności związane z:

• bezpośrednią obsługą zamkniętych i otwartych źródeł promieniowania i urządzeń zawierających te źródła, np. defektoskopów, aparatów rentgenowskich itp.,
• produkcją źródeł promieniotwórczych,
• obsługą reaktorów jądrowych, akceleratorów i innych urządzeń stwarzających zagrożenie promieniowaniem jonizującym.

Punkt 13. Promieniowanie laserowe – są to warunki środowiska pracy, w których występuje narażenie na źródła promieniowania laserowego. Oddziaływanie promieniowania laserowego na organizm człowieka jest zależne od długości fali promieniowania, czasu ekspozycji, rozbieżności wiązki laserowej oraz wielkości napromienienia.

Punkt 14. Promieniowanie nadfioletowe – są to warunki środowiska pracy, w których występuje narażenie na promieniowanie nadfioletowe charakteryzowane przez wartości:

• skuteczne napromienienie aktyniczne oczu i skóry promieniowaniem z zakresu 180-400 nm wywołujące rumień, oparzenie lub nowotwory skóry (w tym czerniaka), zapalenie spojówki, zapalenie rogówki i nowotwory oka,
• natężenie napromienienia oczu promieniowaniem z zakresu 315-400 nm.

Punkt 15. Promieniowanie podczerwone – są to warunki środowiska pracy, w których występuje narażenie na promieniowanie podczerwone charakteryzowane przez wartości:

• skutecznej luminacji energetycznej źródła promieniowania z zakresu 780-1400 nm (wyznaczonej z uwzględnieniem krzywej skuteczności uszkodzenia termicznego siatkówki),
• natężenia napromienienia oczu promieniowaniem z zakresu 780-3000 nm (wywołującym uszkodzenia termiczne rogówki i soczewki),
• natężenia napromienienia skóry promieniowaniem z zakresu 780-3000 nm (wywołujące uszkodzenie termiczne skóry w czasie do 10 s.).

Punkt 16. Promieniowanie widzialne – są to warunki środowiska pracy, w których występuje narażenie na promieniowanie widzialne oczu przy bezpośredniej obserwacji źródła światła charakteryzowane przez wartości:

• skutecznej luminancji energetycznej źródła promieniowania z zakresu 380–1400 nm (wyznaczanej z uwzględnieniem krzywej skuteczności uszkodzenia termicznego siatkówki),
• skutecznej luminancji energetycznej źródła promieniowania z zakresu 300-700 nm (wyznaczanej z uwzględnieniem krzywej skuteczności uszkodzenia fotochemicznego siatkówki).

Punkt 17. Pola elektromagnetyczne – są to warunki środowiska pracy, w których występuje oddziaływanie pola elektromagnetycznego stref ochronnych, których dolny limit określono w rozporządzeniu [3]. 

Wśród pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na pole elektromagnetyczne należy wyróżnić pracowników podlegających narażeniu niebezpiecznemu, którego dolny limit
określono w rozporządzeniach [3] i [10].

Punkt 18.  Czynniki biologiczne obejmują drobnoustroje komórkowe (w tym zmodyfikowane genetycznie), jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji lub przenoszenia materiału
genetycznego (w tym zmodyfikowane genetycznie), hodowle komórkowe oraz pasożyty wewnętrzne człowieka; mogące być przyczyną zakażenia, alergii lub zatrucia.

II. Zagrożenia związane z uciążliwością pracy – punkty 20 – 22

Punkt 20 Nadmierne obciążenie fiziczne

Według Polskiej Normy (PN-N-18004:2001) czynnik uciążliwy to taki czynnik, którego oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, nie prowadząc do trwałego pogorszenia stanu zdrowia, ale który może prowadzić do dużej absencji chorobowej i obniżenia wydajności.

Dane, które należy podać w tych punktach są więc nieco bardziej uznaniowe. Musisz zastanowić się i policzyć, ilu pracowników jest narażonych na uciążliwości związane z:

• Wymuszoną pozycją ciała (np. kucznej, pochylonej), narzuconą czynnościami roboczymi (np. praca posadzkarza) lub spowodowaną warunkami przestrzennymi (np. spawanie czy malowanie w podwójnych dnach statków, praca w wąskich kanałach). Do tej grupy nie kwalifikuje się pracy stojącej (np. włókniarki) czy siedzącej (np. operatora maszyny budowlanej).
• Wymagającą ciężkiego wysiłku fizycznego, przy którym wydatek energetyczny na pracę efektywną w okresie zmiany roboczej wynosi: dla mężczyzn 8374 kJ, dla kobiet 4605 kJ (1 kJ=0,24 kcal). Do prac powodujących ciężki wysiłek fizyczny (o ile wykonywane są przez co najmniej 4 godziny zmiany roboczej) należą przykładowo: niezmechanizowany załadunek i rozładunek materiałów, czyszczenie odlewów, niezmechanizowane prace przy budowie torów kolejowych, rąbanie węgla, ścinka drzewa, rozbiór tuszy, formowanie cegieł, brukowanie. W przypadku zatrudnienia kobiet, poza wymienionymi pracami, należy również uwzględnić takie prace powodujące ciężki wysiłek fizyczny (o ile wykonywane są powyżej 4 godz.), jak: czyszczenie okien, garbowanie skór, dołowanie sadzonek drzew motyką itp.,
• Charakteryzują się monotypią, tj. jednostajnym powtarzaniem ruchów przez człowieka, angażującym w pracy te same grupy mięśni.

Jak więc widzisz, aby określić te dane, należy przeanalizować wiele aspektów. Warto jest skorzystać z ustaleń oceny ryzyka zawodowego.

Punkt 21 – Niedostateczne oświetlenie stanowisk pracy – są to warunki środowiska pracy, w których nie są spełnione określone normą wymagania dotyczące oświetlenia miejsca pracy [4]. Jeżeli w zakładzie istnieją niedoświetlone stanowiska pracy, musisz je tutaj podać.

Punkt 22 – “Inne” – wypełniasz jeżeli w zakładzie występują inne uciążliwości, które nie pasują do pozostałych kategorii.

III. Zagrożenia czynnikami mechanicznymi związanymi z maszynami szczególnie niebezpiecznymi – punkt 23

Niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy, zależą przede wszystkim od możliwości kontaktu z czynnikiem niebezpiecznym oraz od cech i właściwości tego
czynnika, takich jak np.: energia kinetyczna oraz potencjalna (także płynów pod ciśnieniem), kształt, wymiary, rodzaj i stan powierzchni, stateczność, wytrzymałość mechaniczna i inne
specyficzne parametry mogące wpływać na powstawanie sytuacji zagrażających urazami.

Należy uwzględnić możliwość kontaktu z czynnikiem niebezpiecznym zarówno podczas potrzebnych (wymaganych czynnościami technologicznymi), jak i niezamierzonych (przypadkowych) ingerencji w strefę niebezpieczną.

Przy ocenie zagrożenia tymi czynnikami należy kierować się przede wszystkim obowiązującymi wymaganiami dotyczącymi:

• uniemożliwienia bądź ograniczenia dostępu do stref niebezpiecznych przez zachowanie odległości bezpieczeństwa, stosowanie osłon i nieodgradzających urządzeń ochronnych (np. kurtyn świetlnych, mat czułych na nacisk itp.), urządzeń blokujących i ryglujących,
• przeciwdziałania zakłóceniom w normalnym (ustalonym) funkcjonowaniu maszyn i przebiegu procesów lub awariom przez stosowanie urządzeń zapobiegających przekroczeniu ustalonych parametrów pracy (np. ciśnienia, obciążenia, zasięgu itp.), włączeniu kolizyjnych ruchów lub operacji itp.

Maszyny szczególnie niebezpieczne to przede wszystkim maszyny wymienione w załączniku nr 5 do rozporządzenia [5], a mianowicie:

1. Pilarki tarczowe (jedno- i wielopiłowe) do obróbki drewna i podobnych materiałów lub mięsa i podobnych materiałów:

1.1. pilarki z piłami pozostającymi podczas obróbki w stałej pozycji, wyposażone w stały stół lub podporę z ręcznym posuwem obrabianego materiału lub dostawnym mechanizmem posuwowym;

1.2. pilarki z piłami pozostającymi podczas obróbki w stałej pozycji, wyposażone w ręcznie obsługiwany stół lub wózek wykonujący ruchy zwrotne;

1.3. pilarki z piłami pozostającymi podczas obróbki w stałej pozycji, z wbudowanym mechanizmem posuwowym dla obrabianego materiału oraz ręcznym podawaniem lub odbieraniem;

1.4. pilarki z piłami przemieszczającymi się podczas obróbki, z mechanicznym napędem przemieszczania piły oraz ręcznym podawaniem lub odbieraniem.

2. Strugarki wyrówniarki do obróbki drewna z ręcznym posuwem.

3. Jednostronne strugarki grubiarki do obróbki drewna z wbudowanym mechanizmem posuwowym oraz ręcznym podawaniem lub odbieraniem.

4. Pilarki taśmowe do obróbki drewna i podobnych materiałów oraz mięsa i podobnych materiałów:

4.1. pilarki z piłami pozostającymi podczas obróbki w stałej pozycji, wyposażone w stały lub wykonujący ruchy zwrotne stół lub podporę dla przedmiotu obrabianego;

4.2. pilarki z piłami zamontowanymi na wózku wykonującym ruchy zwrotne.

5. Maszyny kombinowane do obróbki drewna i podobnych materiałów, w skład których wchodzą obrabiarki wymienione w pkt 1-4 i 7.

6. Wielowrzecionowe czopiarki do obróbki drewna z ręcznym posuwem.

7. Frezarki pionowe dolnowrzecionowe z posuwem ręcznym, do obróbki drewna i podobnych materiałów.

8. Przenośne pilarki łańcuchowe do drewna.

9. Prasy, w tym prasy krawędziowe, do obróbki metali na zimno, z ręcznym podawaniem lub odbieraniem, których ruchome elementy robocze mogą mieć skok większy niż 6 mm i prędkość przekraczającą 30 mm/s.

10. Wtryskarki lub prasy do tworzyw sztucznych, z ręcznym podawaniem lub odbieraniem.

11. Wtryskarki lub prasy do gumy, z ręcznym podawaniem lub odbieraniem.

12. Maszyny do robót podziemnych następujących rodzajów:

12.1. lokomotywy i wózki hamulcowe;

12.2. hydrauliczne obudowy zmechanizowane.

13. Ręcznie ładowane pojazdy do zbierania odpadów z gospodarstw domowych, wyposażone w mechanizm prasujący.

14. Odłączalne urządzenia do mechanicznego przenoszenia napędu wraz z osłonami.

15. Osłony odłączalnych urządzeń do mechanicznego przenoszenia napędu.

16. Podnośniki od obsługi pojazdów.

17. Urządzenia do podnoszenia osób lub osób i towarów, stwarzające ryzyko upadku z wysokości większej niż 3 m.

18. Przenośne maszyny montażowe i inne udarowe uruchamiane za pomocą nabojów.

19. Urządzenia ochronne przeznaczone do wykrywania obecności osób.

20. Napędzane mechanicznie ruchome osłony blokujące przeznaczone do zastosowania jako zabezpieczenie w maszynach, o których mowa w pkt 9-11.

21. Układy logiczne zapewniające funkcję bezpieczeństwa.

22. Konstrukcje chroniące przed skutkami wywrócenia (ROPS).

23. Konstrukcje chroniące przed spadającymi przedmiotami (FOPS).

Do kategorii maszyn szczególnie niebezpiecznych zaliczamy ponadto maszyny do stosowania pestycydów.

Każdą osobę wykazuje się tyle razy i w tych grupach (równoznacznych z wierszami w formularzu) zagrożeń, do których kwalifikuje się czynniki szkodliwe, na które dana osoba jest narażona.

→ Przykład

• dwa rodzaje substancji chemicznych, w tym: jedną substancję rakotwórczą,
• hałas oraz
• pracującą w wymuszonej pozycji,

należy wymienić w wierszach:

• substancje chemiczne (pkt 02) – 1,
• w tym rakotwórcze (pkt 03) – 1,
• hałas (pkt 07) – 1 oraz
• zagrożenia związane z uciążliwością pracy (pkt 18) – 1.

Jeśli osoba ta ma kontakt z maszynami szczególnie niebezpiecznymi, należy ją uwzględnić też w wierszu 23 w rubryce ,,Zagrożenia czynnikami mechanicznymi związanymi z maszynami szczególnie niebezpiecznymi”.

Dział 2. Pracownicy zatrudnieni w warunkach zagrożenia (stan w dniu 31 XII)

W tym dziale należy policzyć każdego pracownika tylko raz. Przypisujesz go do tego czynnika, który ma największe znaczenie pod względem szkodliwości na stanowisku pracy.

→ Przykład 1

Pracownik jest narażony na 3 różne czynniki z różnych kategorii:

• substancję chemiczną,
• ma niedostatecznie oświetlone stanowisko pracy i 
• pracuje z maszyną kwalifikowaną do szczególnie niebezpiecznych.

Musisz zatem ocenić, który z tych czynników jest dla niego najbardziej szkodliwy i przypisać go tylko do tego czynnika. Jeżeli stwierdzisz, że największym zagrożeniem jest dla niego substancja chemiczna, wlicz pracownika do punktu 1.

→ Przykład 2

Pracownik jest narażony na kilka czynników jednej kategorii, np.

• substancję chemiczną,
• hałas i
• mikroklimat gorący

wpisujesz go tylko jeden raz w punkcie 1.

Dział 3. Działania profilaktyczne w danym roku sprawozdawczym – ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy

W dziale tym należy wykazać liczbę osób zatrudnionych, dla których w roku sprawozdawczym przeprowadzono ocenę ryzyka zawodowego oraz wyeliminowano lub ograniczono ryzyko zawodowe.

• W wierszu 1 należy podać liczbę osób zatrudnionych, dla których w roku sprawozdawczym przeprowadzono ocenę ryzyka zawodowego.
• W wierszu 2 należy wykazać liczbę osób zatrudnionych, dla których w roku sprawozdawczym wyeliminowano lub ograniczono ryzyko zawodowe (bez względu na to, czy ocenę ryzyka przeprowadzono w roku sprawozdawczym, czy w okresie poprzedzającym).
• W wierszach 3 do 5 należy wykazać, dla ilu osób wyeliminowano lub ograniczono ryzyko poprzez zastosowanie odpowiednio środków: 
  – technicznych, np. zastosowano mechanizację lub automatyzację prac, zainstalowano skuteczną wentylację, urządzenia ochronne, zhermetyzowano proces technologiczny;
  – organizacyjnych, np. zmieniono organizację pracy lub stanowiska pracy, wprowadzono przerwy w pracy, skrócono czas pracy na stanowiskach pracy, wprowadzono rotację na stanowiskach pracy;
  – ochrony indywidualnej.

UWAGA: Środków zastosowanych do wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego nie należy sumować.

Uwaga

Jeżeli w Twoim zakładzie występują identyczne stanowiska pracy, na których wykonywane są takie same czynności, w takich samych warunkach środowiska pracy i ocenę ryzyka przeprowadzono na jednym z nich, uznając że dotyczy ona wszystkich takich stanowisk – w sprawozdaniu należy wykazać wszystkie:

• identyczne stanowiska, których dotyczy przeprowadzona ocena oraz
• osoby zatrudnione na tych stanowiskach.

→ Przykład

W zakładzie jest 5 identycznych maszyn, na których pracuje 5 pracowników. Pomimo, że dokonano jednej oceny ryzyka zawodowego dla tych stanowisk, to w sprawozdaniu należy podać:

• 5 stanowisk oraz
• 5 osób.

Pamiętaj

Jeżeli środki zastosowane do wyeliminowania ryzyka zawodowego stosuje się w kolejnych latach po przeprowadzeniu oceny ryzyka zawodowego, to należy je wykazywać każdego roku w przypadku, gdy są ponoszone na nie wydatki (np. zakup środków ochrony indywidualnej).

Uwaga

Środków zastosowanych do wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego nie należy sumować.

→ Przykład

Jeżeli dla jednego pracownika zastosowano dla wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego kilka środków ochrony indywidualnej, np. rękawice ochronne, obuwie ochronne i hełm ochronny, to w punkcie 5,  rubryce 2 należy wpisać 1 (jeden pracownik), a nie sumę tych środków (czyli nie 3).

Zależności pomiędzy danymi z Działu 1 i Działu 2

Po wpisaniu danych do odpowiednich rubryk w tabelach Działu 1 i Działu 2 należy sprawdzić czy występują prawidłowe zależności między wpisanymi liczbami:

• Jeśli dział 2 wiersz 1 rubryka 1 ≠ 0, to dział 1 wiersz 1 rubryka 5 ≠ 0 i dział 1 wiersz 1 rubryka 5 ≥ dział 2 wiersz 1 rubryka 1,
• Jeśli dział 2 wiersz 2 rubryka 1 ≠ 0, to dział 1 wiersz 19 rubryka 5 ≠ 0 i dział 1 wiersz 19 rubryka 5 ≥ dział 2 wiersz 2 rubryka 1,
• Jeśli dział 2 wiersz 3 rubryka 1 ≠ 0, to dział 1 wiersz 23 rubryka 5 ≠ 0 i dział 1 wiersz 23 rubryka 5 ≥ dział 2 wiersz 3 rubryka 1,
• Jeśli dział 2 wiersz 1 rubryka 1 = dział 2 wiersz 1 rubryka 3 i dział 2 wiersz 2 rubryka 1 = dział 2 wiersz 2 rubryka 3 i dział 2 wiersz 3 rubryka 1 = dział 2 wiersz 3 rubryka 3, to dział 2 wiersz 1 rubryka 1 + dział 2 wiersz 2 rubryka 1 + dział 2 wiersz 3 rubryka 1 = dział 1 wiersz 1 rubryka 5 + dział 1 wiersz 19 rubryka 5 + dział 1 wiersz 23 rubryka 5.

Ostatnia, drobna rzecz, to podanie ile czasu poświęciłeś na przygotowanie danych do wypełnienia formularza (punkt 1) oraz ile czasu zajęło Ci jego wypełnienie (kolumna 2).

Kontakt z GUS

W razie problemów z wypełnianiem formularza Z-10, wystarczy kliknąć ten LINK i podać REGON zakładu. Otrzymasz konkretne dane osoby, która obsługuje w GUS Twój zakład. Możesz się z nią skontaktować i uzyskać pomoc w rozwiązaniu swojego problemu z Z-KW.

Podsumowanie

Wiem, że długość tego artykułu może Cię przerażać. Wynika to jednak z tego, że starałam się podać Ci jak najbardziej dokładną instrukcję sporządzania sprawozdania Z-10. Mam nadzieję, że mi się to udało i wypełnianie Z-10 z tym artykułem będzie dla Cie bezproblemowe. 

Powodzenia!