Wraz z nadejściem cieplejszych miesięcy, temat wody i napojów profilaktycznych dla pracowników naturalnie zaczyna pojawiać się na tapecie. Zapraszam więc do lektury artykułu na ten temat.

Wstęp

Każdy pracodawca ma obowiązek dostarczenia wszystkim swoim pracownikom wody zdatnej do picia lub innych napojów [1].

Pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uciążliwych, pracodawca musi wydawać odpowiednie posiłki i napoje, jeżeli jest to niezbędne ze względów profilaktycznych [2] i [3].

Niby wszystko zrozumiałe, jednak powyższe przepisy budzą sporo pytań i wątpliwości, np.:

• Czy woda z kranu jest zdatna do picia? A może trzeba kupować pracownikom wodę butelkowaną?
• Jak wybrać wodę dla pracowników? Czy wystarczy woda źródlana, czy musi być mineralna?
• Co to znaczy “inne napoje”?

Jak się okazuje, temat wcale nie jest taki prosty. Należy znać i połączyć wiele różnych przepisów prawnych, zaleceń żywieniowych czy wskazań lekarskich, aby uzyskać odpowiedzi na te pytania.

Woda zdatna do picia

Pracodawca ma obowiązek zapewnić wodę zdatną do picia wszystkim pracownikom, niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy.

Niby wszystko jasne, ale czy na pewno wiesz co oznacza termin “zdatna do picia”?

Aby się tego dowiedzieć, trzeba zajrzeć do rozporządzenia w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi [4], w którym znajdziesz następujący zapis:

I teraz pojawia się bardzo częste pytanie:

Czy kranówka spełnia te wymagania?

Woda dostarczana w sieciach wodociągowych jest uzdatniona, a więc teoretycznie można ją spożywać. Jednak droga – ze stacji uzdatniania wody do kranu w zakładzie – jest bardzo długa. Można mieć zatem uzasadnione wątpliwości czy w tym czasie woda znów nie ulega zanieczyszczeniom.

Zakłady wodociągowe na ogół twierdzą, że woda jest zdatna do spożycia, ale i tak zalecają jej uprzednie przegotowanie. W tej sytuacji więc, woda z sieci wodociągowej nie powinna być spożywana na zimno. Będzie nadawała się tylko do przygotowania ciepłych napojów, np. herbaty.

Jaką wodę dostarczyć do picia na zimno?

Wodę butelkowaną. Jednak i tutaj pojawia się szereg pytań: czy wystarczy woda źródlana, czy lepiej mineralna i jak to w ogóle rozróżnić, przy tak szerokim wyborze wód na rynku (aktualnie jest ponad 300 rodzajów!).

Przepisy nie precyzują tej kwestii. Aby więc dokonać właściwego wyboru wody dla pracowników konkretnego zakładu, warto poznać klasyfikację wód pod względem minerałów oraz zalecenia lekarskie do spożywania poszczególnych rodzajów wody.

Klasyfikacja wody oraz zalecenia 

→ Woda źródlana

Ta woda, pod względem ilości minerałów, to praktycznie kranówka, jednak lepsza, ponieważ gwarantuje czystość chemiczną i biologiczną. Kranówka – jak już wiesz – tej gwarancji nie daje.

Woda źródlana nadaje się do spożycia przez każdego, niezależnie od stanu zdrowia, aktywności fizycznej czy przyjmowanych leków. Woda ta ma też niską zawartość sodu, a więc jest bardzo dobra dla osób spożywających dużo soli, przetworzonej żywności, chorujących na nadciśnienie czy inne podobne choroby układu krążenia.

→ Woda mineralna

Klasyfikacja wody pod względem ilości minerałów jest określona przepisami [5] i wygląda następująco:

• woda bardzo niskozmineralizowana – zawiera poniżej 50 mg/L minerałów (załącznik nr 5 [3])
• woda niskozmineralizowana – zawiera poniżej 500 mg/L minerałów (załącznik nr 5 [3])
• woda średniozmineralizowana – zawiera od 500 do 1500 mg/L minerałów (§ 6 ust 1 [3])
• woda wysokozmineralizowana – zawiera powyżej 1500 mg/L minerałów (załącznik nr 5 [3])

Aby dokonać wyboru odpowiedniej wody, najlepiej pokierować się rodzajem wykonywanej pracy i warunkami pracy. Dla pracowników wykonujących czynności wymagające niewielkiego wysiłku, zaleca się spożywanie wody niskozmineralizowanej. Osobom pracującym ciężej, zaleca się wodę średnio lub wysokozmineralizowaną.

Należy jednak pamiętać, aby nie przesadzać z ilością spożywanej wody wysokozmineralizowanej. Ich codzienne spożywanie jako jedynej wody do nawadniania organizmu może powodować kumulację pierwiastków w organizmie, co bardzo obciąża nerki. Wodę wysokozmineralizowaną należy traktować w zasadzie wyłącznie jako napój profilaktyczny, o czym w dalszej części artykułu.

Napoje profilaktyczne dla pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążliwych

Pracodawca ma obowiązek zapewnić napoje profilaktyczne pracownikom wykonującym prace w następujących warunkach:

• gorącego mikroklimatu, charakteryzującego się wartością wskaźnika obciążenia termicznego (WBGT) powyżej 25^oC,
• mikroklimatu zimnego, charakteryzującego się wartością wskaźnika siły chłodzącej powietrza (WCI) powyżej 1000,
• przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10^oC lub powyżej 25^oC,
• przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet,
• na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28^oC.

Aby uporządkować zapisy rozporządzenia, można podzielić w/w warunki na te, w których należy dostarczyć pracownikom napoje zimne i ciepłe.

Zimne napoje

Zimne napoje należy zapewnić pracownikom, którzy pracują:

1. Przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia powyżej 25^oC.
2. Przy pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, w których wydatek energetyczny wynosi: powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet.
3. Gdy temperatura spowodowana warunkami atmosferycznymi przekracza 28^oC.
4. W warunkach gorącego mikroklimatu – WBGT powyżej 25^oC.

→ W warunkach 1 i 2, pracownikom wystarczy zapewnić wodę średnio lub wysokozmineralizowaną. Zawiera sole mineralne, które organizm traci w wyniku intensywnego pocenia. Dobór wody musi być dostosowany do konkretnych warunków i konkretnych prac.

→ Gdy temperatura przekracza 28^oC

Kiedy nastają cieplejsze miesiące, zapotrzebowanie na wodę naturalnie wzrasta. W sytuacji, gdy przekroczy 28^oC, pracodawca ma obowiązek zapewnić napoje profilaktyczne. Dla pracowników zatrudnionych w pomieszczeniach klimatyzowanych, w zupełności wystarczy woda niskozmineralizowana, a nawet źródlana.

Dla pracowników wykonujących prace fizyczne albo pracujących w pomieszczeniach, gdzie nie ma możliwości montażu klimatyzacji czy innego sposobu obniżenia temperatury, warto sięgnąć po wodę średnio lub wysokozmineralizowaną.

→ Mikroklimat gorący – WBGT powyżej 25^oC

Przepisy jednoznacznie nakazują, że w takich warunkach pracy konieczne jest zapewnienie pracownikom napojów wzbogaconych w sole mineralne i witaminy [3]. Nie ma jednak żadnych wytycznych dotyczących ilości tych składników w napojach.

Woda średnio i wysokozmineralizowana spełnia warunek dostarczenia soli mineralnych, jednak nie zawiera witamin. Podaż wody musi więc w tej sytuacji zostać uzupełniona dodatkowymi napojami.

Wybór na rynku jest ogromny, więc z pewnością nietrudno będzie dobrać napoje odpowiednie do warunków pracy na danym stanowisku. Mogą to być specjalne, gotowe napoje profilaktyczne, napoje izotoniczne albo soki. Napoje te powinny jednak stanowić uzupełnienie dla wody, a nie jej całkowite zastępstwo.

Nie zaleca się podawania oranżad czy innych napojów gazowanych o wysokiej zawartości cukru. Niestety zdarzają się zakłady, w których oranżada nadal dostarczana jest jako napój profilaktyczny (na szczęście coraz rzadziej). Jest to relikt przeszłości, kiedy to oranżada cieszyła się jeszcze dobrą sławą. Przy doborze napojów profilaktycznych, należy zawsze kierować się współczesnymi zaleceniami żywieniowymi.

Gorące napoje

Napoje gorące należy dostarczać pracownikom, którzy pracują:

• w warunkach mikroklimatu zimnego – WCI powyżej 1000,
• przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otoczenia poniżej 10^oC.

Praca w niskiej temperaturze wiąże się z koniecznością rozgrzewania organizmu. Konieczne jest więc dostarczenie pracownikom gorących napojów. Przepisy nie precyzują co konkretnie należy podać pracownikom.

Najpopularniejsza jest oczywiście herbata, która ze względu na swoje różne odmiany i smaki może być napojem różnorodnym (czarna, owocowa, miętowa itp.). Oprócz herbaty, pracodawca może zapewnić pracownikom również kawę naturalną i zbożową lub inne napoje.

Zasady wydawania napojów

Stanowiska pracy, na których pracownicy powinni otrzymywać napoje na podstawie rozporządzenia o posiłkach i napojach profilaktycznych [3], ustala pracodawca w porozumieniu z zakładowymi organizacjami związkowymi. Jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – zasady te ustala pracodawca po uzyskaniu opinii przedstawicieli pracowników.

Napoje powinny być przyznawane pracownikom w ilościach zaspokajających ich potrzeby. W praktyce oznacza to, że napoje nie mogą być w żaden sposób limitowane. Muszą również być stale dostępne dla pracowników w ciągu całej zmiany roboczej.

Miejsca czerpania wody zdatnej do picia muszą znajdować się w odległości nie dalszej niż 75 m od stanowiska pracy.

Pracodawca musi również zadbać o odpowiednie warunki higienicznosanitarne do przygotowania i spożywania napojów i posiłków.

Woda i napoje profilaktyczne przyznawane są pracownikom nieodpłatnie. Przepisy zabraniają również wydawania ekwiwalentu pieniężnego na napoje.

Miejsca z wodą nienadającą się do picia powinny być oznakowane znakiem i napisem: “woda niezdatna do picia”, zgodnie z Polską Normą PN-EN ISO 7010:

Pytania Czytelników

Agata: “Czy pracownikom pracującym na stanowisku spawacza czy odlewnika należy wydawać mleko?”

Odpowiedź: Nie ma takiego wymogu prawnego. Pytanie to jednak co jakiś czas się przewija. Skąd ono wynika? Z zamierzchłych czasów, w których pojawił się mit, że mleko działa korzystnie w przypadku narażenia na metale ciężkie i było przyznawane jako napój profilaktyczny. Mit ten został obalony już wiele lat temu. Jednak ciągle można go usłyszeć od starszych pracowników, których ominęło zdementowanie tej pogłoski.

Daria: “Co trzeba zrobić, żeby można było uznać wodę z kranu jako spełnienie obowiązku dostarczenia wody zdatnej do spożycia?”

Odpowiedź: Pracodawca powinien prowadzić regularne badania wody pod kątem mikrobiologicznym i chemicznym. Wiem z korespondencji z moimi Czytelnikami, że pracodawcy czasami kierują to pytanie do Behapowca licząc, że wymyśli on jakiś sposób, aby uciąć koszty i nie kupować wody butelkowanej. Jednak prowadzenie badań wody również pociąga za sobą koszty. Oszczędności są zatem pozorne i lepiej jest zapewnić wodę butelkowaną, niż “bawić się” co chwilę w badania kranówki.

Sebastian: “Chcemy postawić automaty z wodą butelkowaną, z której pracownicy mogliby pobierać wodę bezpłatnie, używając karty magnetycznej. Co myślisz o takim rozwiązaniu? Czy jest ono wystarczające?”

Odpowiedź: Takie rozwiązanie jest oczywiście możliwe, ale jest kilka warunków, które trzeba rozważyć.

• Liczba automatów musi być dostosowana do wielkości zakładu. Trzeba pamiętać, że odległość do źródła wody nie może przekraczać 75 m od stanowiska pracy.
• Automat musi być na bieżąco uzupełniany. Woda musi być zapewniona pracownikom stale, a więc nie można dopuścić do sytuacji, w której braknie wody w automacie.
• Należy zastanowić się co w razie awarii automatu. Czy jest przewidziane rozwiązanie zastępcze na takie sytuacje?

Podsumowanie

Najlepszym napojem do nawadniania organizmu jest woda. Ze względu na różny stopień zmineralizowania, może być traktowana jako napój profilaktyczny dla większości warunków szczególnie uciążliwych. Jedynie w przypadku pracy w mikroklimacie gorącym, należy zapewnić pracownikom napoje wzbogacone (oprócz soli mineralnych, które występują w wodzie) o witaminy. Napoje muszą być przyznane w ilościach nielimitowanych. Temperatura napojów musi być dostosowana do warunków pracy. Stanowiska pracy, rodzaje napojów i sposób ich wydawania należy uregulować dokumentem wewnątrzzakładowym.