Ile apteczek powinno być w zakładzie? Kto decyduje o zawartości apteczki? Jakie środki powinny się w niej znaleźć? I czy mogą tam być leki? Zapraszam po szczegóły.

Co na temat apteczek mówią przepisy?

Rozpocznijmy od Kodeksu pracy, w którym to znajdziemy informację, że pracodawca ma obowiązek zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników [1].

Drugi akt prawny, który porusza temat apteczki to rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów BHP.  Znajdziemy w nim zapis, że pracodawca musi zapewnić pracownikom sprawnie funkcjonujący system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz środki do udzielania pierwszej pomocy [2].

Zapisy rozporządzenia na tym się nie kończą. Wskazują co konkretnie powinno składać się na wspomniany system pierwszej pomocy. Są to:

• Punkty pierwszej pomocy w wydziałach (oddziałach), w których wykonywane są prace powodujące duże ryzyko wypadku lub związane z wydzielaniem się par, gazów albo pyłów substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne ze względu na ostre działanie toksyczne.
• Apteczki w poszczególnych wydziałach (oddziałach) zakładu pracy.

Ile apteczek powinno być w zakładzie?

To częsty dylemat w zakładach pracy. Pracownicy służby BHP często borykają się z zadaniem oszacowania liczby apteczek w zakładzie. Mają świadomość, że są to środki niezbędne w sytuacjach kryzysowych, ale jednocześnie nie chcą popadać w przesadę i umieszczać ich “na każdym rogu” zakładu.

Zgodnie z przepisami, decyzję o liczbie apteczek w zakładzie oraz o ich usytuowaniu podejmuje się w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami [2].

Określając liczbę apteczek, należy uwzględnić kilka aspektów: rodzaje i nasilenie występujących w zakładzie zagrożeń oraz odległość do apteczek ze wszystkich stanowisk pracy. Każdy pracownik musi mieć możliwość, w razie potrzeby, łatwo dotrzeć do apteczki i skorzystać z opatrunku czy innego środka pierwszej pomocy.

Przepisy nie regulują ile powinna wynosić minimalna odległość do najbliższej apteczki. Trzeba to ustalić zawsze indywidualnie, ponieważ każdy zakład jest inny. Jeżeli miałabym tutaj coś podpowiedzieć, to można przyjąć na zasadzie analogii do gaśnic, żeby odległość z każdego miejsca w obiekcie, w którym może przebywać człowiek, do najbliższej apteczki nie była większa niż 30 m. W takiej odległości powinny znajdować się gaśnice i jest to regulowane przepisami [3]. W kwestii apteczek jest to jedynie moja niezobowiązująca podpowiedź, a nie wymóg prawny.

Co powinno znajdować się w apteczce pierwszej pomocy?

Prawo nie definiuje tej kwestii. Nie ma jednego ustalonego wykazu środków, które powinny znajdować się w apteczce. Zgodnie z rozporządzeniem [2], skład apteczki być ustalony w porozumieniu z lekarzem medycyny pracy.

W apteczce powinny znajdować się przede wszystkim środki opatrunkowe, czyli np.:

• opaski dziane,
• opaski elastyczne,
• plastry z opatrunkiem i bez,
• chusty trójkątne,
• opatrunki jałowe,

oraz wyposażenie dodatkowe, konieczne do prawidłowego udzielenia pierwszej pomocy:

• rękawiczki jednorazowe,
• nożyczki (z tępymi końcówkami),
• maski lub ustniki przeznaczone do bezpiecznego przeprowadzenia sztucznego oddychania metodą usta-usta, itp.

W zależności od charakteru działalności zakładu, a więc możliwych zagrożeń i związanych z nimi sposobami i środkami udzielania pierwszej pomocy, w apteczce mogą znajdować się również:

• opatrunki hydrożelowe,
• płyn do przemywania oczu,
• sol fizjologiczna,
• koc ratunkowy (koc termiczny, folia NRC) itp.

Oprócz środków do udzielania pierwszej pomocy, a apteczce musi również znaleźć się instrukcja udzielania pierwszej pomocy [2].

Kto powinien uzupełniać apteczkę

Zgodnie z rozporządzeniem [2], obsługę punktów i apteczek pierwszej pomocy należy powierzyć pracownikom przeszkolonym w udzielaniu pierwszej pomocy.

Chodzi tutaj o osoby wyznaczone przez pracodawcę do udzielania pierwszej pomocy na podstawie przepisów Kodeksu pracy [4]. Osoby te powinny dbać o czystość, widoczność, oznakowanie i wyposażenie apteczek w zakładzie.

Takie osoby muszą być zapewnione na każdej zmianie roboczej. Oczywiście liczba tych osób będzie zależna od wielkości zakładu i należy to ustalić indywidualnie.

Imienna lista pracowników przeszkolonych w udzielaniu pierwszej pomocy, wyznaczonych do obsługi apteczek, powinna być umieszczona na apteczkach. Jeżeli w tym miejscu zastanawiasz się nad tym co na to RODO, to spieszę Cię uspokoić. Taka sytuacja dotyczy udzielania pierwszej pomocy lub ratowania życia w sytuacji kryzysowej. RODO zatem ustępuje tutaj miejsca wyższemu celowi. Na ten temat wypowiedział się również radca prawny Wojciech Wawrzak w artykule gościnnym na blogu BHP od podszewki (link znajdziesz na końcu wpisu w sekcji “powiązane artykuły”).

Kwestia częstotliwości przeglądów apteczek oraz uzupełniania ich zawartości również musi być uregulowana wewnątrzzakładowo, podobnie jak sposób zamawiania materiałów do apteczki. Warto również, abyś ze swojej strony, jako pracownik służby BHP, sprawdzał ten aspekt podczas kontroli BHP.

Normy dotyczące apteczek pierwszej pomocy

PN-EN ISO 7010

W rozporządzeniu [2] znajdziesz zapis, że punkty pierwszej pomocy oraz miejsca usytuowania apteczek powinny być oznakowane zgodnie z Polską Normą. Oznakowanie to zostało ustalone w normie PN-EN ISO 7010 i obowiązuje w całej Unii Europejskiej. Wygląda następująco:

Warto dodać, że kiedyś powszechnie stosowano oznakowanie w postaci czerwonego krzyża. Od kilkunastu lat jednak takie oznakowanie apteczek jest już niezgodne z wymaganiami i obowiązuje jedynie powyższy sposób identyfikacji wizualnej.

DIN 13164

Często możesz spotkać się z ofertami sugerującymi, że apteczka powinna być wyposażona zgodnie z normą DIN 13164. Otóż, nie ma takiego obowiązku. Przepisy polskiego prawa stawiają jedynie wymaganie oznakowania apteczki zgodnie z Polską Normą (i chodzi tutaj o wyżej opisaną normę PN-EN ISO 7010) [2].

DIN 13164 jest normą Niemieckiego Instytutu Normalizacyjnego.  W Polsce nie ma obowiązku ich stosowania. Jednak z drugiej strony nic nie stoi na przeszkodzie, aby skorzystać z tej normy i wyposażyć apteczkę według jej wytycznych. Ważniejszą jednak kwestią jest skonsultowanie wyposażenia apteczki z lekarzem, biorąc pod uwagę zagrożenia w konkretnym zakładzie i związane z nimi potrzeby.

Pytania Czytelników

Co jakiś czas otrzymuję przeróżne pytania o wyposażenie apteczki od Czytelników BHP od podszewki. Poniżej odpowiadam wszystkie pytania z tego zakresu, które dotychczas do mnie napłynęły.

Mateusz: “Czy w apteczce może znajdować się woda utleniona?”

Odpowiedź: Teoretycznie tak. Jednak od pewnego czasu, lekarze nie zalecają przemywania ran wodą utlenioną.

Ponadto, woda utleniona ma krótki termin ważności. Może się okazać, że w sytuacji udzielania pierwszej pomocy, zastosuje się przeterminowany produkt. Oczywiście nie powinno to mieć miejsca. Bardzo często też zdarza się, szczególnie podczas audytów systemowych, że audytorzy trafiają na niezdatną do użycia wodę utlenioną podczas audytowania apteczek.

Istnieje jeszcze jeden problem związany z wodą utlenioną, czego na ogół pracownicy nie są świadomi. Buteleczka wody utlenionej, która została otwarta, nie nadaje się do ponownego użytku. Zatem użycie nawet niewielkiej ilości wody utlenionej powoduje, że pozostała jej część nie powinna już trafiać z powrotem do apteczki. Często jednak tak właśnie się dzieje, ponieważ pracownicy po prostu o tym nie wiedzą.

Irena: “Czy w apteczce dopuszczalne są środki farmakologiczne, np. apap?”

Zapewne słyszałeś informację, że w apteczkach nie powinny znajdować się żadne leki jak np. tabletki przeciwbólowe? Co ciekawe, polskie prawo tego nie zabrania. Mówi o tym wprost ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym [5], w której znajduje się taki oto zapis:

Skąd w takim razie przekonanie, że w apteczkach leków być nie powinno? Wynika to ze zwyczajnej ostrożności. Trzeba mieć świadomość, że podanie komuś leku może powodować dodatkowe zagrożenia.  Może okazać się, że osoba podająca lek wyrządzi w ten sposób więcej szkody niż pożytku. Poszkodowany może być uczulony na jakiś składnik leku, albo lek może wejść w interakcję z innymi lekami, które zażywa poszkodowany, a osoba udzielająca pomocy o tym nie wie. Warto rozważyć tę kwestię i zadać sobie pytanie: czy te leki naprawdę są takie niezbędne w apteczce?

Jeżeli jednak z jakiegoś powodu zapadnie decyzja (oczywiście w porozumieniu z lekarzem) o obecności leków w apteczce, warto zadbać o staranne przeszkolenie w tym zakresie osób wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy.

Karolina: “W jakiej formie powinna być instrukcja pierwszej pomocy w apteczce? Mam opracowaną zakładową instrukcję pierwszej pomocy, ale ma kilkadziesiąt stron i nie mieści się w apteczce.”

Forma jest dowolna. Może to być zarówno cała, wielostronnicowa instrukcja, ale może to być też coś nieco bardziej użytkowego, np. opracowanie skróconej instrukcji w formie obrazkowej, jedynie z krótkimi kluczowymi komentarzami, np. o liczbie uciśnięć klatki piersiowej i liczbie wdechów ratowniczych, alarmowych numerach telefonu itp.

Warto pamiętać, że w sytuacjach awaryjnych, ludzie są zdenerwowani. Stres często przekłada się na nieco bardziej chaotyczne działanie. Warto zadbać, aby w takich momentach, pracownicy mieli do dyspozycji bardzo intuicyjne i klarowne wskazówki jak postępować. Opracowanie tego typu materiałów jest zwykle nieco bardziej czasochłonne, ale warto poświęcić na to czas.

Kasia: “Czy jeśli w karcie charakterystyki azotu w Sekcji 4: Środki pierwszej pomocy 4.1 Opis środków pierwszej pomocy jest informacja: <<Zabezpieczając się izolującym aparatem oddechowym przenieść poszkodowanego do nieskażonego obszaru (…)>> oraz <<(…) w przypadku trudności w oddychaniu podać tlen>> to oznacza to, iż zakładowa apteczka powinna być wyposażona w aparaturę tlenową?”

Należy pamiętać, że karta charakterystyki podaje środki ostrożności ogólnie dla danego produktu chemicznego. Jednak autor karty nie wie w jaki sposób dany produkt chemiczny stosowany jest w konkretnym zakładzie: w jakich ilościach, w jakim procesie, w których czynnościach, ani jakie są zapewnione inne środki bezpieczeństwa.

Dlatego też, odpowiedź na to pytanie musi wynikać z zakładowej oceny ryzyka zawodowego. To jest dokument, w którym bierze się pod uwagę całość czynników i to właśnie tam określa się czy w danym zakładzie należy – jak w przypadku pytania Kasi – zapewnić butlę z tlenem, czy inne środki rekomendowane w karcie charakterystyki.

Joanna: “Mam problem z ustaleniem składu apteczki. Słyszałam, że trzeba to ustalić z lekarzem, ale jak należy to prawidłowo przeprowadzić w rzeczywistości?”

Skład apteczki można całkowicie powierzyć lekarzowi. Można też stworzyć własną propozycję i przekazać lekarzowi do zaopiniowania. Obie formy są dobre. Osobiście polecam zaprosić lekarza do zakładu, przejść z nim po hali produkcyjnej, po stanowiskach pracy, pokazać dokumenty, które mogą być dla niego istotne, np. ocenę ryzyka zawodowego. Następnie usiąść i wspólnie ustalić co będzie wchodziło w skład apteczki. Gotowy wykaz wydrukować, dać lekarzowi do podpisu, skserować, zalaminować i wywiesić we wszystkich apteczkach.

Podsumowanie

Wyposażenie apteczek to kwestia zależna od wielu czynników i powinna być zawsze ustalana indywidualnie, w porozumieniu z lekarzem medycyny pracy. Niezależnie od decyzji w tym zakresie, warto postawić na dobrą edukację pracowników w tej dziedzinie.