Temat prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej często jest traktowany po macoszemu. To błąd, ponieważ zaniedbania w tym zakresie mogą nieść za sobą poważne konsekwencje. Jeśli to zagadnienie Cię interesuje, zapraszam do lektury!
Co to za prace
Prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej zostały wypunktowane w rozporządzeniu [1]. Na ogół staram się unikać powielania przepisów, ale dla Twojej wygody podaję te prace za rozporządzeniem:
- Prace przy obsłudze suwnic sterowanych z kabiny i zdalnie sterowanych.
- Prace przy obsłudze podnośników i platform hydraulicznych.
- Prace przy obsłudze układnic magazynowych.
- Prace przy obsłudze żurawi wieżowych i samojezdnych.
- Prace operatorów samojezdnych ciężkich maszyn budowlanych i maszyn drogowych.
- Prace przy obsłudze urządzeń mechanicznych, związanych z czynnościami wyburzeniowymi.
- Prace operatorów pulpitów sterowniczych urządzeń technologicznych wielofunkcyjnych i wielozadaniowych.
- Prace przy obsłudze urządzeń walcowniczych przy wprowadzaniu pasm do wykrojów walcowniczych przy użyciu narzędzi ręcznych.
- Prace drużyn trakcyjnych oraz maszynistów – operatorów samojezdnych ciężkich maszyn torowych i kierowców drezyn motorowych.
- Prace nastawniczego, ustawiacza i manewrowego na kolei i na zakładowych bocznicach kolejowych oraz prace dyżurnego ruchu na kolei.
- Prace kierowców: autobusów, pojazdów przewożących materiały niebezpieczne oraz pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 16 ton i długości powyżej 12 m, trolejbusów i motorniczych tramwajów.
- Prace przy montażu i remoncie sieci trakcyjnych.
- Prace przy liniach napowietrznych niskich, średnich i wysokich napięć.
- Prace przy obsłudze urządzeń ciśnieniowych podlegających pełnemu dozorowi technicznemu.
- Prace przy obsłudze instalacji chemicznych do produkcji gazów toksycznych lub tworzących mieszaniny wybuchowe z powietrzem.
- Prace przy materiałach łatwo palnych, środkach toksycznych i materiałach biologicznie zakaźnych.
- Prace przy wytwarzaniu, transportowaniu, wydawaniu i stosowaniu materiałów wybuchowych i samozapalnych.
- Prace badawcze, doświadczalne i technologiczne, związane bezpośrednio z eksploatacją oraz obsługą ruchu reaktorów jądrowych, akceleratorów, generatorów neutronów, komór do produkcji źródeł promieniotwórczych.
- Prace z otwartymi źródłami promieniotwórczymi w pracowniach klasy I i II.
- Prace związane ze stosowaniem promieniowania jonizującego do celów diagnostycznych i terapeutycznych w zakładach opieki zdrowotnej, z wyjątkiem przypadków dotyczących ratowania życia ludzkiego.
- Prace doświadczalne z nowymi rodzajami uzbrojenia i amunicji.
- Prace remontowo-konserwacyjne przy amunicji i jej konfekcjonowaniu.
- Prace związane z oczyszczaniem terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych.
- Prace maszynisty maszyn wyciągowych, sygnalisty szybowego, operatora samojezdnych maszyn przodkowych, operatora pojazdów pozaprzodkowych i samojezdnych maszyn pomocniczych, maszynisty lokomotyw pod ziemią, rewidenta urządzeń wyciągowych – w podziemnych zakładach górniczych.
- Prace maszynisty wiertniczego i operatora maszyn podstawowych – w odkrywkowych zakładach górniczych.
- Prace mechanika i maszynisty wiertni, operatora i kierowcy agregatów cementacyjnych zasobników oraz urządzeń do intensyfikacji wydobycia ropy i gazu – w zakładach górniczych wydobywających kopaliny metodą otworów wiertniczych i w zakładach wykonujących prace geologiczne.
- Prace pilota morskiego.
- Prace przy obsłudze znaków nawigacyjnych na wodzie.
- Prace przy technicznej obsłudze wodowania statków.
- Prace na wysokości na masztach i wieżach antenowych.
- Prace na wiaduktach i mostach.
- Prace pilota samolotowego, śmigłowcowego i szybowcowego, balonu wolnego i skoczka spadochronowego zawodowego.
- Prace nawigatora lotniczego i mechanika pokładowego w lotnictwie.
- Prace kontrolera ruchu lotniczego.
- Prace kaskadera filmowego.
- Prace treserów dzikich zwierząt i akrobatów cyrkowych.
Stan psychofizyczny – co to znaczy?
Niestety w przepisach nie znajdziesz definicji stanu psychofizycznego, ani konkretnych kryteriów, kiedy ten stan byłby niewystarczający do podjęcia pracy.
W takim przypadku ocena stanu psychofizycznego spoczywa na samym pracowniku, a decyzja o dopuszczeniu go do wykonywania pracy należy do pracodawcy, a konkretnie do bezpośredniego przełożonego pracownika.
Przykłady
Są sytuacje, gdy pracownik nie jest chory, ale jego stan psychofizyczny jest słabszy, np.: przemęczenie, stres, napięcie, złe samopoczucie psychiczne lub fizyczne.
Przyczyny gorszej kondycji psychofizycznej mogą wynikać zarówno z sytuacji zawodowych (np.: spiętrzenie obowiązków, praca pod presją czasu, częsta praca w godzinach nadliczbowych), jak i prywatnych (np.: przyjmowanie leków wpływających na stan psychofizyczny, ciężka choroba lub śmierć bliskiej osoby).
Istotne jest więc, aby pracownik zdawał sobie sprawę ze swojego stanu zdrowia oraz potrafił skonfrontować ją ze swoimi obowiązkami zawodowymi. Wymaga to od pracownika wysokiego poczucia odpowiedzialności.
Prawo do powstrzymania się od wykonania pracy
Zgodnie z Kodeksem pracy [2], pracownik zatrudniony przy pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób pod warunkiem, że wcześniej zawiadomi o tym fakcie przełożonego. Co istotne, obie wymienione przesłanki muszą być spełnione łącznie, a nie tylko jedna z nich.
Prawo do wynagrodzenia
W przypadku powstrzymania się od pracy, pracownikowi nie przysługuje prawo do zachowania wynagrodzenia, a jedynie do nieświadczenia pracy. Oczywiście pracodawca może przyznać pracownikowi wynagrodzenie za nieprzepracowany czas, ale nie musi.
Pytania Czytelników
Pytanie 1: „Czy trzeba stworzyć wykaz lub rejestr prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej w zakładzie?”
Odpowiedź: W sytuacji, w której w zakładzie nie występują prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej, nie ma obowiązku sporządzania wykazu lub rejestru tych prac. Trzeba jednak pamiętać, aby analizować pod tym kątem każde nowo tworzone stanowisko.
Jeżeli w zakładzie występują prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej określone w rozporządzeniu [1], również nie ma obowiązku tworzenia wewnątrzzakładowego dokumentu. Katalog tych prac wynika z przepisu prawnego, więc nie trzeba go powielać (choć oczywiście można, jeśli ktoś chce).
Jeżeli jednak pracodawca sklasyfikował do tej kategorii również inne rodzaje prac niż wynikające z rozporządzenia [1], to w tej sytuacji sporządzenie wykazu lub rejestru jest w zasadzie konieczne.
Pytanie 2: „Czy pracownicy wykonujące prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej muszą być kierowani na jakieś dodatkowe badania lekarskie?”
Odpowiedź: Nie. W skierowaniach na badania profilaktycznie wskazuje się zagrożenia i uciążliwości dla danego stanowiska pracy według wytycznych określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie przeprowadzania badań lekarskich [3].
Pytanie 3: „Czy prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej to prace szczególnie niebezpieczne? Czy trzeba szkolić tych pracowników raz w roku?”
Odpowiedź: Nie. Prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej to nie to samo, co prace szczególnie niebezpieczne. W związku z tym, pracowników wykonujących prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej nie trzeba kierować na szkolenia okresowe przeznaczone dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych wykonujących prace szczególnie niebezpieczne.
Pytanie 4: „W jaki sposób pracownik wykonujący prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej może powstrzymać się od wykonywanej pracy? Czy trzeba to zrobić na jakimś formularzu?”
Odpowiedź: Warunkiem skorzystania z prawa do powstrzymania się od pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej jest uprzednie powiadomienie o tym fakcie przełożonego. Przepisy nie określają tutaj konkretnej formy. Trzeba sprawdzić, czy określił to pracodawca w źródłach prawa wewnątrzzakładowego (regulaminach, zarządzeniach, instrukcjach, procedurach itp.). Jeśli pracodawca ustalił konkretną formę, to należy z niej skorzystać. Jeśli jednak nie wskazano konkretnego, formalnego sposobu informowania, powiadomienie ustne jest wystarczające.
Pytanie 5: „Na jak długi czas pracownik może powstrzymać się od wykonania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej?”
Odpowiedź: Przepisy nie określają czasu powstrzymania się od wykonania pracy. Może to być zarówno kilka godzin, jak i cała zmiana robocza. Decyduje o tym pracownik w porozumieniu ze swoim przełożonym.
Pytanie 6: „Co ma robić pracownik, który powstrzymał się od wykonania pracy wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej, podczas gdy nie pracuje? Czy może iść do domu?”
Odpowiedź: Pracownik, który powstrzyma się od wykonania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej nie może iść do domu (chyba że pracodawca tak zadecyduje w konkretnym przypadku). Pracownik ten pozostaje w dyspozycji pracodawcy i mogą mu zostać przydzielone inne prace, nie wymagające wysokiej sprawności psychofizycznej.
Pytanie 7: „Czy pracownik może powstrzymać się od wykonania pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej ze względu na kaca?”
Odpowiedź: Tak. Następstwa po spożyciu alkoholu z pewnością mogą negatywnie wpłynąć na stan psychofizyczny człowieka. Pracownik może zatem powstrzymać się od wykonywania pracy powiadamiając o tym przełożonego. Przypomnę w tym miejscu, że za czas powstrzymania się od pracy wymagającej szczególnej sprawności psychofizycznej nie przysługuje prawo do wynagrodzenia.
Podsumowanie
Prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej są wymienione w rozporządzeniu [1]. Jeśli pracodawca chce, to może je poszerzyć o dodatkowe prace, występujące w jego zakładzie.
Pracownik wykonujący którąś z prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej może powstrzymać się od wykonywania pracy w przypadku, gdy równocześnie zachodzą dwie przesłanki:
- stan psychofizyczny pracownika nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i
- stan psychofizyczny pracownika stwarza zagrożenie dla innych osób.
Warunkiem skorzystania z tego prawa jest uprzednie zawiadomienie o tym fakcie przełożonego.
Przez czas powstrzymania się od pracy, pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy.
Więcej przepisów prawnych z zakresu BHP znajdziesz tutaj: Baza aktów prawnych BHP od podszewki
Czy operator wózka widłowego układający palety z płytami w stosach na wysokość ok. 7 metrów może skorzystać z prawa powstrzymania się od pracy, gdy czuje, że jego stan psychofizyczny nie jest dobry?
Małgosiu, praca operatora wózka jezdniowego nie jest uwzględniona w rozporządzeniu jako wymagająca szczególnej sprawności psychofizycznej, zatem nie może skorzystać z prawa do powtrzymania się od pracy. Wyjątkiem może być sytuacja, w której w danym zakładzie ta praca została uznana za wymagającą szczególnej sprawności psychofizycznej, ale to już trzeba zweryfikować w konkretnym zakładzie.
Bardzo dziękuję za odpowiedź.
Dzień dobry.
Proszę o pomoc w ocenie mojej interpretacji zapisu dotyczącego wykazu prac wykonywanych przez dwie osoby. Mianowicie chodzi o “prace przy wykonywaniu prób i pomiarów w zakładach energetycznych oraz innych zakładach przy urządzeniach elektroenergetycznych, z wyłączeniem prac stale wykonywanych przez wyznaczonych pracowników w ustalonych miejscach pracy (laboratoria, stacje prób)“. Czy dobrze ten zapis rozumiem. Jeżeli ktoś jest pracownikiem na etacie w laboratorium, może prace wykonywać sam? Czy chodzi tylko o pracownika na etacie czy także pracownika, który np. dodatkowo wykonuje pracę w laboratorium? Czy są inne przepisy regulujące tą kwestię?
Czy praca jako operator podestu ruchomego może zostać zakwalifokowany jako praca wymagająca sprawności psychoruchowej? Wykaz mówi o obsłudze podnośników i platform hydraulicznych.
Ze względu na różnice w nazewnictwie trzeba przeanalizować dokumentację producenta i zestawić ją z opisem na stronie UDT. Dodatkowo, pracodawca może stworzyć (na bazie przepisów) własny wykaz prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej i tam uwzględnić nazwy stosowanych urządzeń lub je doprecyzować, aby nie budziły podobnych wątpliwości.