Praca na wysokości to jedna z najbardziej niebezpiecznych rodzajów prac. Warto pochylić się nad jej odpowiednią organizacją.  Zapraszam do lektury.

Jakiś czas temu Kasia napisała do mnie taką prośbę: “Konkretnie, przy którym urządzeniu/ maszynie / rusztowaniu praca jest kwalifikowana jako praca na wysokości (definicja jest oczywista, natomiast jak to wygląda w praktyce) i jakie są wymogi, zarówno od strony technicznej (śoi, wyposażenie, atesty) jak i formalnej (wykaz prac szczególnie niebezpiecznych, poinformowanie o zagrożeniach, zebranie podpisów), jak uświadomić pracowników i zachęcić ich do zakładania śoi (m.in. kasku wchodząc na drabinę)”

Kiedy mamy do czynienia z pracą na wysokości

Każda praca, podczas której różnica poziomów między stanowiskiem a posadzką wynosi od 1 metra wzwyż, to praca na wysokości [1].  Do takich prac zaliczają się np. prace na rusztowaniach, konstrukcjach budowlanych, stropach, kominach, drabinach lub innych podwyższeniach itp.

Spod tej definicji ustawodawca wyłączył jednak kilka przypadków. Pracą na wysokości nie jest:

• Praca powyżej 1 m od powierzchni posadzki, jeśli jest to miejsce jest osłonięte ze wszystkich stron pełnymi ścianami albo oszklonymi ścianami na wysokość 1,5 metra i wyżej.
• Praca powyżej 1 m od powierzchni posadzki, jeśli jest to miejsce jest wyposażone w stabilne konstrukcje albo urządzenia, które są w stanie skutecznie ochronić pracownika przed wypadnięciem.

Podsumowując więc tę definicję, z pracą na wysokości mamy do czynienia wtedy, kiedy pracownik pracuje na powierzchni znajdującej się powyżej 1 metra od poziomu posadzki i miejsce to jest nieosłonięte i niezabezpieczone stałymi konstrukcjami, które zapobiegną przed wypadnięciem i upadkiem z wysokości. Jeżeli więc pracownik pracuje na urządzeniu, maszynie, rusztowaniu, które znajduję się powyżej 1 m od posadzki, to jest to praca na wysokości. Jeśli miejsce to jest zabezpieczone w jeden z opisanych powyżej sposobów, to nie będzie to praca na wysokości.

Wymóg dla powierzchni powyżej 1 m

Powierzchnie pracy oraz przejścia na poziomie powyżej 1 m od powierzchni posadzki lub ziemi, powinny być wyposażone w balustrady o konkretnej konstrukcji, mianowicie:

• poręcze ochronne umieszczone na wysokości 1,1 metra wzwyż i
• krawężniki o wysokości 15 centymetrów wzwyż oraz
• pomiędzy poręczą i krawężnikiem, o których mowa powyżej, musi znajdować się poprzeczka lub inny element, który zapobiegnie wypadnięciu pracownika.

Prace na wysokości a prace szczególnie niebezpieczne

Jeśli u danego pracodawcy występują prace na wysokości, za które rozumie się prace wykonywana na powierzchni znajdującej się na wysokości co najmniej 1,0 m nad poziomem podłogi lub ziemi [1], to zaliczane są one do prac szczególnie niebezpiecznych [3].

Jak ustalić konkretne wymagania do poszczególnych prac na wysokości

Zacznę od tego, że nadzór nad pracami na wysokości sprawują osoby kierujące pracownikami, a nie behapowcy. Dlatego też, koniecznie należy włączyć te osoby w ustanowienie wewnątrzzakładowych instrukcji i procedur dotyczących organizacji prac na wysokości.

Przepisy nie są w stanie podać rozwiązań uniwersalnych. Dlatego też w każdym zakładzie należy indywidualnie określić szczegółowe wymagania podczas prac na wysokości. W jaki sposób się do tego zabrać?

1. Trzeba zastanowić się, które prace spełniają wymagania opisane w pierwszym akapicie i sporządzić ich listę. Należy wziąć pod uwagę nie tylko prace wykonywane stale albo regularnie, ale też prace konserwacyjne i porządkowe.
2. Kolejnym krokiem powinno być przeanalizowanie w których miejscach można wprowadzić środki, które umożliwiają wyłączenie tych prac z listy prac na wysokości. Koniecznie należy przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego, która pomoże to ocenić.
3. Idąc dalej, trzeba zastanowić się, jakie zabezpieczenia powinno się zastosować w poszczególnych pracach. Które są możliwe do zastosowania i oczywiście skuteczne. Pamiętaj, aby środki techniczne miały pierwszeństwo nad środkami ochrony indywidualnej.
4. Jeśli ustalono jakie środki ochrony indywidualnej będą zastosowane, należy je zakupić i, zgodnie z zaleceniami producenta wskazanymi w instrukcji, poddawać okresowym przeglądom.
5. Listę prac należy okresowo weryfikować i aktualizować.
6. Warto sukcesywnie wdrażać zabezpieczenia, o których napisałam w pierwszym akapicie, ponieważ będą eliminowały prace na wysokości. Takie postępowanie to bardzo dobra profilaktyka wypadkowa. Sugeruję, aby ustalić w tym zakresie cele lub zawrzeć je w zakładowym programie profilaktyki wypadkowej.

Kto może pracować na wysokości

Wymagania należy oczywiście ustalić wewnątrzzakładowo. Najlepiej zrobić to we wspomnianych już przeze mnie procedurach i/lub instrukcjach. Ale bezwzględnie muszą to być osoby, które:

• ukończyły 18 lat,
• mają zaświadczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy na wysokości,
• posiadają ważne szkolenie BHP (musi być przeprowadzane co najmniej raz w roku, ponieważ taką częstotliwość ustala prawo dla prac szczególnie niebezpiecznych [2]),
• zostali zapoznani z oceną ryzyka zawodowego podczas prac na wysokości,
• zostali zapoznani z wewnątrzzakładowymi instrukcjami i/lub procedurami podczas prac na wysokości,
• są wyposażeni w niezbędne środki ochrony indywidualnej oraz zostali przeszkoleni w zakresie ich prawidłowego stosowania.

Środki ochrony zbiorowej podczas prac na wysokości

Do takich środków zaliczane są np.: balustrady, siatki ochronne, siatki bezpieczeństwa, rusztowania ochronne. Jeśli ich zastosowanie nie jest możliwe albo nie są wystarczające, należy zapewnić środki ochrony indywidualnej.

Kiedy stosuje się środki ochrony indywidualnej podczas prac na wysokości

Podczas prac na wysokości należy stosować następujące środki ochrony indywidualnej:

• hełm ochronny podczas między innymi:
  • prac budowlanych, zwłaszcza na rusztowaniach i w ich sąsiedztwie,
  • przy wznoszeniu i demontażu szalowania,
  • przy rozbiórkach obiektów budowlanych,
  • pracach montażowych i instalacyjnych,
  • pracach na: mostach, konstrukcjach stalowych, masztach, wieżach, stalowych konstrukcjach hydraulicznych itp.
• środki ochrony przed upadkiem z wysokości podczas:
  • montażu elementów prefabrykowanych,
  • pracach na masztach, słupach,
  • pracach w kabinach wysokich dźwigów,
  • pracach w wysoko położonych kabinach urządzeń magazynowych,
  • pracach na wieżach wiertniczych, masztach, czworonogach i trójnogach,
  • pracach w szybach i kanałach ściekowych.

Rodzaje i wymagania środków ochrony przed upadkiem z wysokości

Indywidualne środki chroniące przed upadkiem z wysokości składają się z trzech grup środków:

1. Uprzęże (szelki bezpieczeństwa),
2. Podsystemy łącząco- amortyzujące,
3. Punkty zakotwienia.

Uprzęże (szelki bezpieczeństwa)

Szelki bezpieczeństwa przeznaczone do prac na wysokości składają się z taśm oraz klamer regulacyjnych. Muszą być wykonane zgodnie z normą PN-EN-361. Określa ona wymagania dotyczące konstrukcji oraz badania szelek. Niedopuszczalne jest stosowanie innych uprzęży, np. wspinaczkowych. Szelki mają jeden lub dwa punkty służące do przypięcia systemu amortyzującego. Jeden umieszczony na plecach oraz drugi z przodu (w okolicach mostka). Zgodnie z normą, są one oznaczone literą A lub A/2 (gdzie dopiero połączenie dwóch połówek stanowi pełny punkt).

Szelki mogą być dodatkowo wyposażone w:

• pas służący do pracy w podparciu (zgodny z PN-EN-358, posiadający dwie klamry na wysokości bioder) oraz
• punkt do pracy technikami linowymi (zgodny z PN-EN-813, umieszczony w okolicach pępka). Do tych punktów nie wolno dopinać systemów mających na celu powstrzymanie upadku, a jedynie pracę w pozycji ustalonej.

Podsystemy łącząco- amortyzujące

• Zatrzaśniki – zakręcane, automatyczne, dwuzapadkowe
• Linki bezpieczeństwa – maksymalna długość linki razem z zatrzaśnikami i systemem amortyzującym nie może przekroczyć 2 m.
• Amortyzatory – są dołączane do linek albo wykonane razem z nimi i rozszerzają możliwości użytkowania linek. Amortyzatory muszą spełniać wymagania normy PN-EN-355. Podczas powstrzymywania spadania amortyzator zmienia swoją długość. Zwiększa to długość potencjalnego upadku. To ważna informacja, o której należy pamiętać podczas doboru tego środka, jak i punktu zakotwienia dla niego. Amortyzator często łączy się z dwiema linkami bezpieczeństwa. Przepinając je naprzemiennie, to rozwiązanie zapewnia przypięcie zawsze do minimum jednego punktu.
• Liny z urządzeniami samozaciskowymi:
  • jako urządzenia samozaciskowe z giętką prowadnicą – do pracy w pionie – wykonane zgodnie z normą PN-EN-353-2 lub
  • jako urządzenia ustalające pozycję – jako ograniczenie poruszania – wykonane zgodnie z normą PN-EN-358.
• Urządzenia samohamowne

Punkty zakotwienia

Służą one do zamocowania w nich systemów łącząco- amortyzujących. Punkty te muszą być odpowiednio wytrzymałe. Mają one zapewnić nie tylko asekurację na miejscu pracy, ale też podczas dojścia do tego miejsca. Umieszcza się je nad głową pracownika tak, aby pracownik nie musiał oddalać się od niego z poziomie. Zapobiega to powstaniu efektu wahadła. Najprostszymi punktami kotwienia są elementy konstrukcji, które umożliwiają bezpośrednie dołączenie systemu łącząco- amortyzującego (np. rury rusztowań, grube zbrojenia). Norma PN-EN-795 określa wymagania urządzeń umożliwiających zakotwienie systemu i dzieli je na klasy:

• Klasa A – stałe punkty zakotwienia przeznaczone do mocowania na ścianach, stropach, nadprożach
• Klasa B – tymczasowe przenośne urządzenia do zakotwienia, np.: zaczepy taśmowe i linkowe, belki poprzeczne, trójnogi
• Klasa C – urządzenia do zakotwienia z poziomą liną umożliwiające poruszanie wzdłuż lin. Klasa ta dzieli się na
  • systemy tymczasowe (np. rozpinane pomiędzy słupami) wykonane z lin lub taśm poliamidowych oraz
  • systemy stałe, wykonane z lin stalowych (montowane przeważnie na dachach budynków lub elewacjach).
• Klasa D –  urządzenia do zakotwienia wykorzystujące poziome szyny. Bardzo rzadko stosowane.
• Klasa E – bezwładne masy kotwiczące przeznaczone do użytku na powierzchniach poziomych. Stosowane niezwykle rzadko.

Podsumowanie

Każdy pracodawca musi określić, gdzie w jego zakładzie takie prace występują oraz przemyśleć, jakie zabezpieczenia zastosować, aby zapewnić maksymalny poziom bezpieczeństwa swoim pracownikom. 

Zaktualizowano 8.11.2021.