Ustalenie przyczyn wypadków przy pracy to trudne zadanie. W tym artykule chcę zwrócić Twoją uwagę na najważniejsze aspekty określania przyczyn wypadków przy pracy oraz podać wskazówki jak możesz to zrobić w prawidłowy sposób.

Po co badamy wypadki

Aby zachować pewien porządek, musimy odpowiedzieć sobie na to fundamentalne pytanie. Głównym celem badania wypadków jest zapobieganie ich wystąpieniu w przyszłości. Badając wypadki najpierw musimy zrozumieć jak przebiegały i dlaczego się wydarzyły oraz ustalić ich przyczyny. Następnie dobieramy działania profilaktyczne po to, aby wyeliminować (lub chociaż zminimalizować) ponowne wystąpienie podobnych wypadków.

Dlaczego ustalanie przyczyn wypadków jest trudne

Największą trudność sprawiają trzy rzeczy:

• mylenie bezpośredniej przyczyny zewnętrznej z samym zdarzeniem,
• pobieżne i niedokładne postępowanie powypadkowe,
• zbyt ogólne formułowanie przyczyn.

Poniżej omówię każdy z tych problemów.

Mylenie przyczyny zewnętrznej z samym zdarzeniem

W wielu artykułach, a nawet w literaturze możesz spotkać się z poglądem, że samo zdarzenie jest przyczyną bezpośrednią wypadku. Jednak kiedy przyjrzysz się definicji wypadku przy pracy, zauważysz, że wszystkie cechy wypadku (nagłość, przyczyna zewnętrzna, związek z pracą i uraz) odnoszą się do zdarzenia. To bardzo ważne. To nie uraz czy przyczyna zewnętrzna ma być nagła. Nagłe ma być zdarzenie. I to zdarzenie ma być wywołane przyczyną zewnętrzną. Definicja bardzo wyraźnie więc oddziela te pojęcia. Nie można zatem utożsamić przyczyny bezpośredniej zdarzenia z samym zdarzeniem.

Przykład: Pomieszczenie, w którym znajduje się zbiornik ze żrącym produktem chemicznym. Nagle dochodzi do rozszczelnienia pojemnika. Produkt chemiczny pryska na skórę pracownika i dochodzi do poparzenia skóry.

Wiele osób będzie sądziło, że zdarzeniem będzie rozszczelnienie pojemnika, bo jest nagłe i prowadzi do urazu. Rozbijmy  jednak ten przykład na składowe definicji wypadku przy pracy:

• Zdarzeniem będzie kontakt produktu chemicznego ze skórą poszkodowanego.
• Bezpośrednią przyczyną zewnętrzną zdarzenia będzie rozszczelnienie pojemnika. Pośrednią przyczyną zdarzenia może być np. zbyt wysoka temperatura w pomieszczeniu, która mogła doprowadzić do rozszczelnienia pojemnika itp.
• Urazem będzie poparzenie chemiczne skóry.
• Zdarzenie to spełnia definicję nagłości, ponieważ pryśnięcie produktu chemicznego na skórę jest nagłe.
• Związek z pracą jest zachowany, ponieważ poszkodowany wykonywał w tym miejscu swoje standardowe obowiązki służbowe.

Pobieżne i niedokładne postępowanie powypadkowe

Nawet dwa podobne wypadki mogą być wywołane innymi przyczynami, np. poślizgnięcie się na schodach. Raz może być spowodowane śliską powierzchnią schodów, innym razem niefortunnym odruchem pracownika.

To bardzo ważne, aby każdy wypadek zawsze rozpatrywać indywidualnie i z otwartą głową. Nie wolno z góry przesądzać co go spowodowało, ani też wnioskować na podstawie jedynie szczątkowych informacji. Po to każdorazowo prowadzi się postępowanie powypadkowe, aby ustalić rzeczywiste i sprawcze przyczyny wypadku.

Zbyt ogólne formułowanie przyczyn

Pamiętaj, że podczas ustalania przyczyn wypadku nie chodzi o to, aby było to jedno lub dwa słowa. Im bardziej dokładne i precyzyjne jest ustalenie przyczyn, tym lepiej. Przyczyny muszą być rzeczywistym źródłem wypadku i to jest Twoje najważniejsze kryterium w ich ustalaniu.

Nie jest też najlepszą praktyką wpisywanie nazw przyczyn określonych w objaśnieniach do statystycznej karty wypadku przy pracy [1]. O ile, możesz się tym zainspirować lub posiłkować, to nie wpasowuj ich na siłę do wypadku, nad którym pracujesz. Miej na uwadze, że to tylko statystyka, a każda statystyka to ograniczenia. Tymczasem badając wypadki musisz wykazać się otwartością, a wnioski wysuwać w oparciu o zebrane dowody i ustalone fakty.

Jak prawidłowo ustalić przyczyny wypadku przy pracy

Skoro już wiesz co może wpłynąć na błędne ustalenie przyczyn wypadku, zajmijmy się teraz sposobami na ich prawidłowe ustalenie. Jak dotrzeć do przyczyn wypadku i jak je ująć w protokole powypadkowym?

Wykorzystaj 14 dni

Wiele osób błędnie sądzi, że jeśli “wrobi się” z postępowaniem powypadkowym w 3-4 dni to będzie świadczyło o ich skutecznym działaniu. Niestety, tak nie jest. W sytuacji gdyby sprawa trafiła kiedyś do sądu pracy (nigdy nie mamy pewności co może się wydarzyć), to takie ekspresowe postępowanie powypadkowe nie będzie dobrze odebrane przez sąd. Zamiast świadczyć o naszej operatywności, będzie raczej świadczyć o niedokładności.

Wyznaczone przez ustawodawcę 14 dni na postępowanie powypadkowe najlepiej jest wykorzystać w pełni. Pierwsze dni postępowania warto przeznaczyć na zebranie tych dowodów, które mogą bardzo szybko ulec zatarciu, czyli:

• opis miejsca wypadku,
• wysłuchanie wyjaśnień poszkodowanego,
• zebranie informacji świadków,
• uzyskanie opinii lekarskiej o urazie.

Te działania należy wykonać jak najwcześniej po wydarzeniu się wypadku. W badaniach wypadków bardzo istotne znaczenie mają wszelkie szczegóły, a te szybko zacierają się w ludzkiej pamięci. Dlatego też, pierwsze dni poświęć właśnie na takie działania.

Kolejne dni przeznacz na badanie innych dowodów, dla których upływ czasu nie ma znaczenia (przykłady w kolejnym akapicie). Ostatni dni postępowania wykorzystaj na dokładną analizę zebranego materiału oraz napisanie protokołu powypadkowego, bo ta czynność również musi być wykonana w terminie tych ustawowych 14 dni.

Działaj dokładnie

Badając wypadek masz jeden cel: ustalenie jego przyczyn. Musisz więc dołożyć wszelkich starań, aby ten cel osiągnąć. Oprócz oczywistych działań, które musisz wykonać (o których napisałam w poprzednim akapicie), ustawodawca nie zamknął zespołowi powypadkowemu możliwości działania tylko na tych krokach. Ustawodawca umożliwia zespołowi zebranie również innych dowodów dotyczących wypadku, a nawet uzyskiwanie opinii specjalistów. Korzystaj więc z tych możliwości jeżeli tylko uznasz, że mogą coś wnieść do Twojego postępowania powypadkowego. Co to mogą być za działania:

• analiza nagrania z monitoringu,
• zlecenie audytu maszyny,
• zweryfikowanie rejestru czasu pracy,
• uzyskanie opinii producenta urządzenia,
• sprawdzenie zapisów instrukcji obsługi

i tak dalej. Wykonaj te kroki, które przybliżą Cię do ustalenia przyczyn. U wielu osób mogą się w tym momencie pojawić pytania: “Jak głęboko badać wypadki? Kiedy mogę przestać? Gdzie leży granica aby być dokładnym, ale nie przesadzić?”. Odpowiedź jest bardzo prosta: badaj tak długo, aż będziesz w stanie jednoznacznie ustalić przyczyny.

Nazywaj prawidłowo przyczyny

Pamiętaj, aby nazywać przyczyny wypadku konkretnie i nie mylić ich z samym zdarzeniem, ani też z urazem, np.:

• brak osłony na ruchomym elemencie maszyny (zamiast błędnie: wciągnięcie dłoni),
• wysiłek fizyczny związany z przenoszeniem przedmiotu (zamiast błędnie: uraz kręgosłupa),
• brak ustalonej procedury wykonywania czynności (zamiast błędnie: niewiedza pracownika),

itp.

Co jeszcze warto wiedzieć o przyczynach wypadków przy pracy

To jeszcze nie koniec. To dopiero początek wskazówek jak prawidłowo ustalić przyczyny wypadku przy pracy. Przepisy prawa, wiedza, otwartość i dokładność w działaniu to jeszcze nie wszystko. Musisz mieć dobrą orientację w orzecznictwie sądowym. Orzecznictwo wkracza tam, gdzie prawo nie daje jednoznacznej odpowiedzi. Jest uzupełnieniem dla pojawiających się zawsze znaków zapytania. Spójrz na kilka poniższych przykładów. Gdyby nie orzecznictwo, te wypadki najprawdopodobniej nie zostałyby uznane za wypadki przy pracy. A jak się okazuje, powinny być uznane.

Przyczyna zewnętrzna nie musi być wyłączna

Wypadki, do których doszło w wyniku zaistnienia jednocześnie przyczyny zewnętrznej i wewnętrznej, mogą być uznane z wypadek przy pracy (przy spełnieniu również pozostałych 3 elementów definicji wypadku przy pracy [2]. Ta wiedza przyda Ci się w szczególności przy badaniu takich wypadków, w wyniku których doszło do uaktywnienia schorzenia samoistnego pod wpływem czynnika zewnętrznego, np. odnowienie urazu kręgosłupa podczas podnoszenia przedmiotu. Mówią o tym poniższe wyroki:

• II UK 23/14 – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2014 r. – Przy kwalifikacji konkretnej okoliczności jako przyczyny zewnętrznej zdarzenia stanowiącego wypadek przy pracy ważne jest, aby stanowiła ona przyczynę sprawczą zdarzenia, natomiast nie musi być przyczyną wyłączną, jedyną.
• II UKN 130/97 – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 1997 r. – Pozostające w związku z wykonywaniem pracy zdarzenie zewnętrzne, które było sprawczym czynnikiem nagłego i gwałtownego pogorszenia samoistnych schorzeń pracownika wyczerpuje przesłanki prawne uznania go za wypadek przy pracy.

Przyczynami zewnętrznymi wypadków mogą być również inne okoliczności. Zwróć uwagę na słowo “mogą być”, a nie “są”. Oznacza to, że nie zawsze tak będzie. Musisz zawsze ocenić indywidualnie czy te okoliczności – jeżeli wystąpiły – przyczyniły się do powstania wypadku.

Nadmierny stres powstały w wyjątkowych okolicznościach

III UK 56/08 – wyrok SN z dnia 14 stycznia 2009 r. – Stres może stanowić przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy, jakim jest zawał, ale musi on być szczególnie nasilony w danym momencie. Musi być wynikiem niezwykłych dla danej osoby okoliczności.

Niefortunny odruch pracownika

III PR 33/80 (treść wyroku nie jest ogólnie dostępna) – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 1980 r. – Przyczyną zewnętrzną w rozumieniu art. 6 ustawy wypadkowej z dnia 12 czerwca 1975 r. może być nawet niefortunny odruch pracownika – jego nieskoordynowane poruszanie się, powodujące potknięcie się i upadek nawet na gładkiej powierzchni. Wyłączenie przyczyny zewnętrznej przy upadku pracownika, który nastąpił w takich okolicznościach, byłoby uzasadnione tylko wtedy, gdyby istniały podstawy do ustalenia, że wypadek pracownika został spowodowany jego schorzeniem łączącym się np. ze skłonnością do omdleń lub zakłóceń równowagi.

Nieudzielenie pomocy pracownikowi, który zasłabł

II UKN 443/98 – wyrok Sądu Najwyższego z dnia  22 stycznia 1999 r. – Nieudzielenie pomocy pracownikowi, który zasłabł w miejscu pracy, stanowi przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy w rozumieniu art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych*

Dopuszczenie do pracy pracownika bez aktualnych badań profilaktycznych:

II UKN 49/00 – wyrok Sądu Najwyższego z dnia  17 listopada 2000 r. – Dopuszczenie do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonych stanowiskach (art. 229 § 4 KP) może stanowić przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy w rozumieniu art. 6 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych*

Ewidentne nadużycia w zakresie czasu pracy, np. praca 70 godzin 

II UKN 107/00 – wyrok z dnia 1 grudnia 2000 r. – Praca świadczona przez kilka tygodni z ewidentnym naruszeniem przez pracodawcę przepisów o czasie pracy (po 70 godzin tygodniowo) może stanowić przyczynę zewnętrzną doznanego przez pracownika zawału serca, jako wypadku przy pracy.

Podsumowanie

Umiejętność prawidłowego ustalania przyczyn wypadków przy pracy musi być oparta nie tylko na przepisach prawa, ale też na orzecznictwie sądowym. Prawo określiło jedynie definicję wypadku. Natomiast życie na każdym kroku ją weryfikuje. Mnogość różnych okoliczności i przypadków sprawia, że musisz stale poszerzać swoją wiedzę w tym zakresie. Umiejętne korzystanie z orzecznictwa sądowego pozwoli prawidłowo określić przyczyny wypadku, a w sytuacji sporu w sądzie pracy, przedstawi Cię jako kompetentnego specjalistę i fachowca w swojej dziedzinie. Warto pracować nad swoimi kompetencjami zawodowymi, ponieważ jest to Twój cały warsztat zawodowy.

Jeśli chcesz rozwinąć swoje umiejętności badania wypadków, to kurs “WPP od podszewki” jest dla Ciebie. Uczę w nim jak przeprowadzać postępowanie powypadkowe, dochodzić do poprawnego ustalania przyczyn, dobierania działań profilaktycznych, aż po przygotowanie dokumentacji dla ZUS, sporządzenia Z-KW oraz monitorowania realizacji działań powypadkowych.